ދައުލަތުގެ މަޝްރޫޢުތަކާއި، މަސައްކަތްތައް ކުރުމަށް ޙަވާލުކުރެވޭ ފަރާތްތަކާއެކު ހެދޭ އެއްބަސްވުންތައް އެކި ސަބަބުތަކާހެދި، ބާޠިލުކުރެވޭ ހާލަތްތަކުގައި، ދައުލަތުން ބަދަލު ދޭންޖެހޭ ޖެހުމާ ގުޅޭ ކަންކަމުގައި ރާއްޖޭގައި ޢަމަލުކުރާނެ އެއްވެސް އުސޫލެއް ނުވަތަ ޤަވާއިދެއް ނެތްކަމަށް އެންޓި-ކޮރަޕްޝަން ކޮމިޝަން އޭސީސީން ބުނެފިއެވެ. އޭސީސީން ވަނީ އެފަދަ އުސޫލެއް ނުވަތަ ޤަވާިދެއް ހެދުމަށް ދައުލަތަށާއި، ސަރުކާރު ހިއްސާވާ ކުންފުނިތަކަށް ލަފާދެއްވާފައެވެ. އޭސީސީން މި ލަފާދީފައިވަނީ، ދައުލަތުގެ މަޝްރޫޢުތަކުގައި ގެއްލުމުގެ ބަދަލު ދިނުމުގެ ނިޒާމުގެ ނަޒާހަތްތެރިކަމަާއި ގުޅޭގޮތުން އކުލަވާލި "ހުދު ކަރުދާސް"ގައެވެ.

އޭސީސީން އެކުލަވާލި މި ލަފާ ކަރުދާހުގައި ވަނީ، ބަދަލު ދިނުމަށް ވަކި އުސޫލެއް ނުވަތަ ގަވާއިދެއް އެއްވެސް މުއައްސަސާއަކުން ނުވަތަ ކޮމިޓީއަކުން ވެސް ހެދިފައިނުވާކަން ފާހަގަކޮށްފައެވެ. އަދި ޢަމަލު ކުރަމުންދާ ވަކި އުސޫލެއް ނެތުމުގެ
ސަބަބުން، އެކި މައްސަލަތައް ނިންމުމުގައި ބަދަލު ގެ ގޮތުގައި ދޭން ކަނޑައަޅާ އަދަދު ކަނޑައެޅުމުގައި އެއްހަމައެއް ގެންގުޅެވިފައި ނުވާކަމަށާއި، ހާމަކަންބޮޑު ދެފުށްފެންނަ ވާދަވެރި އުސޫލަކުން ކުރެވެން އޮންނަ ކަންކަން އެބީދައިން ނުކުރުމުގެ ސަބަބުން، ފަހުން އެކަމުގެ ސަބަބުން އުނދަގޫތަކާ ކުރިމަތިލާންޖެހޭކަމަށްވެސް އޭސީސީން ފާހަގަކުރެއެވެ.

އޭސީސީން ކުރިއަށްގެންދިޔަ މި ދިރާސާގައި ފާހަގަކޮށްފައިވާ މައްސަލަތަކުގެ ތެރޭގައި ރައީސުލްޖުމްހޫރިއްޔާއަށް ލަފާ އެރުވުމަށް އެކުލަވާލެވިފައިވާ ސެޓްލްމެންޓް ކޮމިޓީ ޢަމަލު ކުރުމަށް އުޞޫލެއް އޮތްކަމުގައިވީނަމަވެސް، މައްސަލަތައް ނިންމުމުގައި ޢަމަލުކުރާނޭ ވަކި މިންގަނޑެއް ނުވަތަ ރިޢާޔަތް ކުރާނޭ ވަކި ކަންތައްތަކެއް އެ އުސޫލުގައި ތަފްސީލުކޮށް ބަޔާންކޮށްފައި ނެތްކަމަށް ބުނެފައިވެއެވެ. އެކަމުގެ ސަބަބުން އެކި މައްސަލަ އެކިގޮތަށް ނިމުމުގެ ފުރުސަތު ނުވަތަ ކޮމިޓީއިން އެއިރަކު ބޭނުންވާ ގޮތަކަށް ނިންމުމުގެ ފުރުސަތު އޮތްކަން ފާހަގަކުރެވޭކަމަށްވެސް އޭސީސީން ބުންޏެވެ. ހަމައެހެންމެ، ވަކި ބަޔަކަށް ނުވަތަ ވަކި ފަރާތަކަށް ނާޖާއިޒު ފައިދާ ހޯދައިދީ، ނާޖާއިޒު ފައިދާ ލިބިގަތުމުގެ ފުރުސަތު އޮތުމުން ކޮރަޕްޝަނަށް މަގުފަހިވާނެކަމަށް ބެލެވޭކަމަށްވެސް އޭސީސީން ބުންޏެވެ.

މަަޝްރޫޢު ހަވާލުކުރެވޭ ކުންފުންޏަކީ، އެ ހަވާލުކުރެވޭ މަސައްކަތެއް އެ ކުންފުންޏެއްގެ އަސްލީ އިޚްތިޞާޞްގައި ހިމެނޭ މަސައްކަތެއްކަން ޔަގީންނުކޮށް މަސައްކަތް ހަވާލުކުރުމުގެ ސަބަބުން، މަސައްކަތުގެ ތަޖުރިބާގެ ގޮތުން އަދި މަސައްކަތަށް ބޭނުންވާ އުކުޅާއި ފަންނީ ހުނަރު މަދު،  ޅަފަތުގައިވާ ކުންފުނިތަކަށްވެސް ދައުލަތުގެ ބޮޑެތި މަޝްރޫޢުތައް ހަވާލުކުރެވިގެން ގޮސްފައިވާކަން ފާހަގަކޮށްފައިވެއެވެ. މިހެން ކަންދިމާވުމުގެ ސަބަބުން، މި ފަދަ ކުންފުނިތަކުން، މަސައްކަތުގެ މެދުތެރެއިން ހުއްޓާލުމުގެ ފުރުޞަތު ބޮޑުކަމަށާއި، ނޫންނަމަ، މަސައްކަތް ތިންވަނަ ފަރާތަކާ ހަވާލުކުރުމަށް ފަހު އެ ފަރާތުން މަސައްކަތް ކުރިއަށް ނުގެންދާނަމަ، އެކަމާ ޒިންމާވުމަށް އުޒުރުވެރިވާކަމަށްވެސް އޭސީސީން ބުންޏެވެ. މި ފަދަ މައްސަލަތަކުގައި މަސައްކަތް
ދިގުލައިގެންގޮސް، ގެއް ލުނު ވަގުތާއި، އެހެނިހެން ކަންކަމަށް ރިޢާޔަތްކޮށް، ދައުލަތުގެ ކިބައިން ބަދަލު ހޯދުމަށް އެދެއެވެ. މިފަދައިން ބަދަލަށް އެދޭއިރު، މަސައްކަތް ހަވާލުކުރާ ކުންފުނިތަކުން، ބަދަލަށްއެދެނީ، މަސައްކަތުގެ ފުރިހަމަ ޒިންމާ، އެއްބަސްވުމުގައި ކަނޑައަޅާފައިވާ ގޮތަށް، އެންމެ އެކަށީގެންވާ މިންވަރަށް އަދާނުކޮށްކަން ފާހަގަވެފައިވާކަމަށްވެސް އޭސީސީން ހެދި ދިރާސާގައިވެއެވެ.

މީގެ އިތުރުން ދައުލަތުން މަޝްރޫޢުތަކާ ގުޅިގެން އެއްބަސްވުން ހަދާއިރު، ދައުލަތަށް އެންމެ ފައިދާވާގޮތް ނޫންގޮތްގޮތަށް ބައެއް އެއްބަސްވުންތައް އެކުލަވާލާފައިހުންނަ މައްސަލަތަކާއި،މަަޝްރޫޢުތައް ހަވާލުކުރާއިރު، ދެވޭ ސަބްސިޑީ ދިނުމުގައި ރިޢާޔަތްކުރާނެ އެއްވެސް ގައިޑްލައިނެއް ނުވަތަ މިންތަކެއް ހެދިފައިނެތުމުގެ ސަބަބުން، ވަކި ހަމައެއްނެތި ސަބްސިޑީ ކަނޑައަޅާ މައްސަލަވެސް އޭސީސީން ފާހަގަކުރެއެވެ.

ހަމައެހެންމެ، 8 ކުންފުންޏަށް ދީފައިވާ ލުއިތަކާއި އިނާޔަތްތަކަކީ، މަޝްރޫޢުއާއި ނުބައްދަލު ފައިދާތަކެއްކަން އޮޑިޓް ރިޕޯޓުން ފާހަގަކޮށްފައިވެއެވެ. ބައެއް ކުންފުނިތަކަށް ސަބްސިޑީގެ ގޮތުގައި ފަޅު ރަށްރަށާއި، އެހެނިހެންވެސް ހަރުމުދާ ދީފައިހުރިއިރު، އެހެން ބައެއް ކުންފުނިތަކަށް ސަބްސިޑީ ނުދޭކަންވެސްފާހަގަވެއެވެ. ސަބްސިޑީ ދިނުމުގައި އެއް ހަމައެއް ގެންގުޅެވިފައިނެތް ނަމަވެސް، ބަދަލަށް އެދުމުގައި، ސަބްސިޑީ ދީފައިވާ ކުންފުނިވެސް އަދި ނުދީވާ ކުންފުންޏާމެދުވެސް ތަފާތު ކުރާނޭ އެއްވެސް މިންގަނޑެއް ކަނޑައަޅާފައެއް ނެތެވެ. ސަބްސިޑީ އަކީ، މަސައްކަތް ހިންގުމަށް ދެވޭ ލުއި އަދި އިތުރު އިނާޔަތްތަކަށް ވީހިނދު، ބައެއް މަޝްރޫޢުތަކުގައި، މަޝްރޫޢާއި ނުބައްދަލު އިނާޔަތްތައް ދީފައިވީނަމަވެސް، ގެއްލުމުގެ ބަދަލު ހޯދަން އެދުމުން، ބަދަލު ދިނުމަށް ނިންމާ ނިންމުމުގައި ދެވިފައިވާ އެހެނިހެން އިތުރު އިނާޔަތްތަކާއި، ލުއިތަކަށް ރިޢާޔަތްނުކުރާކަން ފާހަގަކުރެވެއެވެ.

– އޭސީސީގެ ދިރާސާ

ދައުލަތުން މަޝްރޫޢުތަކާއި ގުޅިގެން ވެފައިވާ އެއްބަސްވުންތައް، އެ އެއްބަސްވުމާއި އެއްގޮތްވާގޮތުގެ މަތީން މަސައްކަތް ކުރިއަށްދޭތޯ ބެލޭނެ ހަރުދަނާ ނިޒާމެއް ގާއިމްކުރެވިފައި ނެތްކަން ފާހަގަކުރެވޭކަމަށާއި، މަޝްރޫޢުތަކަކީ، އެ މަޝްރޫޢެއްގެ ޒިންމާ އޮންނަ މިނިސްޓްރީއެއް ނުވަތަ ދައުލަތް ހިއްސާވާ ކުންފުންޏެއްގެ ބެލުމުގެ ދަށުން ކުރިއަށް ގެންދެވޭ މަސައްކަތްތަކަށް ވީހިނދު، މި ފަދަ އިދާރާތަކުން މަސައްކަތް މޮނިޓަރކޮށް ގަވާއިދުން ބަލަހައްޓަންޖެހޭކަމަށްވެސް އޭސީސީން ބުންޏެވެ. ނަމަވެސް، ބައެއް މަޝްރޫޢުތަކުގައި އެއްބަސްވެފައިވާ މުއްދަތަށް ސަޕްލައި ކޮށްދިނުން ލަސްވެފައިވީނަމަވެސް، ދައުލަތުން، މަޝްރޫޢު ހަވާލުކޮށްފައިވާ ކުންފުނީގެ ކިބައިން ގެއްލުމުގެ ބަދަލު ހޯދާފައިނުވާކަން ފާހަގަކުރެވޭކަމަށް އޭސީސީން ބުންޏެވެ.

ދައުލަތުން ބަދަލުދިނުމާއި ގުޅޭގޮތުން ކޮމިޝަނުން ބަލަމުންދާ މައްސަލަތަކުގައި، މަސައްކަތް ހަވާލުކޮށްފައިވާ ކުންފުނި ނުވަތަ ކޮންޓްރެކްޓަރ އެއްބަސްވުމާއި އެއްގޮތްވާގޮތުގެ މަތިން ޢަމަލުކޮށްފައި ނުވިނަމަވެސް، އަދި ކޮންޓްރެކްޓްގައި އެ ފަދަ ޙާލަތެއް ދިމާވެއްޖެނަމަ ޢަމަލު ކުރާނެ ގޮތް ބަޔާންކޮށްފައި ވީނަމަވެސް ދައުލަތުން އެއްވެސް ފިޔަވަޅެއް އަޅާފައިނުވާކަން ފާހަގަކުރެވެއެވެ. ކޮމަން ލޯ އުޞޫލުގައި، ގެއްލުން ކުޑަކުރުމަށް އެކަށީގެންވާ މަސައްކަތްކޮށްފައިނުވާނަމަ، ގެއްލުންވިފަރާތަށް ނަގައިދޭ ބަދަލުން، އެ މިންވަރު އުނިކުރަންޖެހެއެވެ. އެހެންނަމަވެސް ދިވެހިރާއްޖޭގައި، ދައުލަތާއި މަސައްކަތް ހަވާލުކުރެވޭ ކޮންޓްރެކްޓަރާ ދެމެދު ވެވޭ އެއްބަސްވުމުގައި، ކޮންޓްރެކްޓަރުގެ އިހުމާލުން މަސައްކަތް އެއްބަސްވުމާއި އެއްގޮތަށް ނުގޮސްގެން، އިސްލާހުކުރުމަށް ދައުލަތުން ހަނދުމަކޮށްދީ ގެއްލުން ކުޑަކުރުމަށް މަޝްވަރާކޮށް ވާހަކަ ދައްކައި، އެހެނަސް، އިޞްލާހީ ބަދަލެއް ނައިސް، ދައުލަތުން އެއްބަސްވުން އުވާލިކަމުގައި ވިޔަސް، ބަދަލު ދޭންޖެހިފައިވަނީ ދައުލަތުން އެ ކޮންޓްރެކްޓަރަކަށްކަން ފާހަގަވެއެވެ.

– އޭސީސީގެ ދިރާސާ

މިނޫންވެސް ގިނަ މައްސަލަތައް އޭސީސީގެ ދިރާސާގައި ފާހަގަކޮށްފައިވެއެވެ. އެހެންކަމުން ސެޓްލްމަންޓް ކޮމިޓީއަށާއި، ދައުލަތުން ހަދާ އެއްބަސްވުން އެކުލަވާލާ ފަރާތްތަކަށާއި، ޕްރޮކިއުމަންޓައި ގުޅޭ ފަރަތްތަކަށް އޭސީސީން ގިނަ ލަފާތަކެއް ދީފައިވެއެވެ. އޭގެ ތެރޭގައި ގެއްލުމުގެ އަގު ކުރުމުގެ ގޮތުން ހަދަންޖެހޭ އެސެސްމެންޓް ހެދުމަށް ބޭނުންވާނެ ގައިޑްލައިނެއް ހަދާ އާންމުކުރުމަށް ލަފާދެއްވާފައިވެއެވެ. އަދި ދައުލަތުން އެކި ފަރުދުންނާއި އަދި އެކި ކުންފުނިތަކާއެކު ވެފައިވާ އެއްބަސްވުންތައް އުވާލާއިރު، ފުރިހަމަކުރަންޖެހޭ ކަންކަން ފުރިހަމަނުކޮށް އުވާލައިގެން ލިބޭ ގެއްލުމުގެ ބަދަލު، އެ އެއްބަސްވުން އުވާލި ފަރާތުން (ފަރުދީގޮތުން) ޒިންމާވާގޮތަށް ގަވާއިދު އެކުލަވާލުމަށާއި، ކޮންޓްރެކްޓް އުސޫލުން މަސައްކަތް ހަވާލު ކުރާއިރު، މަސައްކަތުގެ ނިސްބަތުން ސަބްސިޑީގެ ގޮތުގައި ދެވޭނެ މިންވަރާއި، ހަރުމުދާ، އަދި ލުއިތައް ކެޓަގަރައިޒްކޮށް، މި ކަމުގެ މައްޗަށް އުސޫލެއް އެކުލަވާލުމަށްވެސް އޭސީސީން ލަފާދެއްވާފައިވެއެވެ.

މީގެ އިތުރުން ދައުލަތުން އަދި ދައުލަތް ހިއްސާވާ ކުންފުނިތަކުން މަޝްރޫޢުތަކުގައި އެއްބަސްވުން ހަދާއިރު، ގެއްލުމެއް ލިބިދާނެކަމަށް އަންދާޒާކުރާ މާއްދާއެއް އޮތްކަން ކަށަވަރުކުރުމާއި، ދައުލަތުން އަދި ދައުލަތް ހިއްސާވާ ކުންފުނިތަކުން މަޝްރޫޢުތަކުގައި އެއްބަސްވުން ހަދާއިރު، ގެއްލުން ލިބިދާނެކަމަށް އަންދާޒާކޮށް، ވަކި މާއްދާއެއް އެއްބަސްވުމުގައި ބަޔާންކުރުން ލާޒިމް ކުރުން، އަދި އެއްބަސްވުމަކާ ޚިލާފު ވެގެން ލިބޭ ގެއްލުމުގެ ބަދަލު ނަގާދެވޭނީ، މި އަދަދާ އެއްވަރަށްކަން އެއްބަސްވުމުގައި ތަފްޞީލް ވެގެންވުމަށްވެސް ލަފާދެއްވާފައިވެއެވެ.

އަދި ދައުލަތުން އަދި ދައުލަތް ހިއްސާވާ ކުންފުނިތަކުން މަޝްރޫޢުތައް ހަވާލުކުރާ ކުންފުނިތައް ހޮވުމަށް ހުޅުވާލާ ބީލަމުގެ މަރުހަލާ ވީހާވެސް ދެފުށްފެންނަ ގޮތަކަށް އިންތިޒާމްކުރުމަށާއި، ދައުލަތުން މަޝްރޫޢުތައް ހަވާލުކުރާއިރު، މަސައްކަތުގެ ބާވަތާއި އަގަށް ބެލުމަށްފަހު، ކުންފުނީގެ ތަޖުރިބާގެ މިންވަރު ކަނޑައަޅާނެ މިންގަނޑެއް މާލިއްޔާތުގެ ގަވާއިދުގައި ހިމެނުމަށްވެސް އޭސީސީން ލަފާދެއްވާފައިވެއެވެ.