މިގަރުނުގައި ދުނިޔެއަށް ކުރިމަތި ލާންޖެހުނު އާލަމީ އެންމެ ބޮޑު ވަބާއަކަށް ވެގެން ދިޔައީ ކޯވިޑް19ގެ ސިއްޙީ ކާރިސާއެވެ. އަދި ސިއްހީ މި ކާރިސާގެ ސަބަބުން ކުރިމަތި ވެގެންދިޔަ ސިއްޙީ ގޮންޖެހުންތަކުގެ އިތުރަށް ދުނިޔޭގެ ގައުމުތަކަށް ކުރިމަތި ލާންޖެހުނު އެންމެ ބޮޑު ގޮންޖެހުމަކަށް ވެގެން ދިޔައީ ދުނިޔެއަށް ކުރިމަތި ވެގެންދިޔަ އިގްތިސާދީ ބޮޑެތި ގޮންޖެހުންތަކެވެ.

ކޯވިޑް19 އިން ސަލާމަތްވުމަށް، ގައުމުތަކުގެ ބޯޑަރުތައް ބަންދުކޮށް، ދަތުރު ފަތުރުގެ ޚިދުމަތްތައް ހުއްޓުމަކަށް އައިސް، އަދި މީހުން ގޭގައި ބަންދުވާން މަޖުބޫރުވެ، ގުނާ އަދަދު ނުކުރެވޭހާ ބޮޑެތި ގެއްލުންތަކާއި އިގްތިސާދީ ދަތިކަން ގައުމުތަކުން ވަނީ ފާއިތުވެދިޔަ ދޮޅު އަހަރެއްހާ ދުވަހުގެ ތެރޭގައި ޖަތުރިބާ ކޮށްފައެވެ.

އަދި މި ދަތިތައް ތަހައްމަލް ކުރުމުގައި ދުނިޔޭގެ އެންމެ މުއްސަދި އިގްތިސާދުތައްވެސް ދިޔައީ އިދަޖެހިގެންނެވެ. ހަމައެއާއެކު، މިގެއްލުން ތަހައްމަލް ކުރުމުގައި ދުނިޔޭގެ ފަގީރު ގައުމުތަކާއި، ޟައީފް އިގްތުސާދުތައްވަނީ އެތައް ޒަމާނަކުން މެނުވީ އަރައި ނުގަނެވޭވަރު ބޮޑެތި ފުން ވަޅުގަޑު ތަކަށް ވެއްޓިފައެވެ.

ނަތީޖާއެއްގެ ގޮތުން، ކުރިމަތި ލާންޖެހުނު މި އިގްތިސާދީ ފުން ވަޅުގަޑުން އަރައިގަތުމަށް، ހިކުމަތްތެރިކަމާ އެކީ މަސައްކަތް ކުރުން މިއަދު މިވަނީ ދުނިޔޭގެ ހުރިހާ ގައުމަކަށްވެސް މަޖުބޫރު ކަމަކަށް ވެފައެވެ. ސަބަބަކީ، މިފަދަ ފުން ވަޅުގަޑަކުން އަރައިގަތުމުގައި، އިގްތިސާދީ ދެމެހެއްޓިނިވި ހައްލުތަކާމެދު ވިސްނާ، ވަރަށްވެސް ހަރުދަނާ، އިގްތިސާދީ އާ އީޖާދުތަކުންމެނުވީ ހައްލު ހޯދައިފިނަމަ، މި ދަތިތަކުން މިއަދަށް އަރައިގަނެވުނު ނަމަވެސް، މާދަމާ އަދި މިއަށްވުރެ ފުން، އަރައިގަތުން އުދަގޫ ވަޅުގަޑަކަށް ވެއްޓިގެން ދިއުން ގާތުގައި އޮންނާނެތީއެވެ.

އެންމެ ގޯސް ހާލަތަށް އެމްއެމްއޭގެ ޕްލޭނެއް ނެތީތަ؟

ކޯވިޑް-19ގެ ހާލަތާއި ގުޅިގެން އިޤްތިޞާދީގޮތުން ދަތިތަކަކާއި ކުރިމަތިވަމުން ދިޔަނަމަވެސް ފައިސާ ޗާޕްކުރުމުގެ އެއްވެސް ވިސްނުމެއް ނުގެންގުޅުއްވާކަމަށް މަރުކަޒީ ބޭންކު، މޯލްޑިވްސް މަނިޓަރީ އޮތޯރިޓީގެ ގަވަރުނަރު ޢަލީ ހާޝިމް ފާއިތުވެދިޔަ އަހަރު ވިދާޅުވެފައި ވެއެވެ.

ކޯވިޑް-19ގެ ހާލަތާއި ގުޅިގެން ރައްޔިތުންގެ މަޖިލީހަށް ފާއިތުވެދިޔަ އަހަރުގެ އެޕްރީލްމަހު ހުށަހެޅުނު މައްސަލައެއްގައި ރައްޔިތުންގެ މަޖިލީހުގެ އިޤްތިޞާދީ ކޮމިޓީން އެމްއެމްއޭގެ ގަވަރުނާރާއި ބައްދަލުކޮށް، މެމްބަރުން ކުރެއްވި ސުވާލުތަކުގެ ތެރެއިން ނައިފަރު ދާއިރާގެ މެމްބަރު އަހުމަދު ޝިޔާމް ކުރެއްވި ސުވާލަށް ޖަވާބު ދެއްވަމުން ގަވަރުނަރު ވިދާޅުވެފައިވަނީ ކޯވިޑްގެ ހާލަތުގައިވެސް، ފައިސާ ޗާޕްކުރެއްވުމުގެ އެއްވެސް ވިސްނުމެއް ނުގެން ގުޅުއްވާކަމަށެވެ.

މީގެ އިތުރުންވެސް، ގަވަރުނަރު ވިދާޅުވެފައިވަނީ، ދުނިޔޭގެ ހުރިހާ ޤާއުމެއްގެ މަރުކަޒީ ބޭންކުތަކުންވެސް އިޤްތިޞާދީ ހާލަތު އެންމެ ދަށްވާ ހާލަތުގައިވެސް ފައިސާ ޗާޕްކުރުމަކީ ނުކުރާކަމެއް ކަމުގައެވެ. އިޤްތިޞާދީ ގޮތުން އެންމެ ފުދުންތެރި އަދި ވަސީލަތްތައް ގިނަ ޤައުމުތަކުގައިވެސް ފައިސާ ޗާޕްކުރަންޖެހޭ ހާލަތެއް އަތުވެއްޖެނަމަ އެޤައުމެއްގެ އިޤްތިޞާދީ ބުރަދަނަށް ވަރަށްބޮޑަށް ރިޢާޔަތް ކުރާ ކަމަށްވެސް ގަވަރުނަރު ވިދާޅުވެފައި ވެއެވެ.

އަދި މީގެ އިތުރުންވެސް، ރައްޔިތުންގެ މަޖިލިހުގެ އިގްތިސާދީ ކޮމިޓީގެ މި ބައްދަލުވުމުގައި ވާހަކަ ދައްކަވަމުން އަލީ ހާޝިމް ވިދާޅުވެފައިވަނީ، ބޮޑެތި ޤައުމުތަކުގައި މިގޮތަށް ފައިސާ ޗާޕްކުރިނަމަވެސް އެޤައުމުތަކުގެ އެތެރޭގައި ހުރި ވަސީލަތްތަކާއި، މަސައްކަތްތައް ބޭނުންކޮށްގެން އެ ހާލަތުން އަރައިގަތުމުގެ ފުރުޞަތު އޮތްކަމަށާއި، ނަމަވެސް ރާއްޖޭގައި ފައިސާ ޗާޕްކޮށްގެން އިޤްތިޞާދީ އަނދަވަޅުން އަރައިގަތުމަށް ކުރެވޭނެ ކަންތައްތަކެއް ނެތްކަމުގައެވެ.

ކޯވިޑްގެ މިހާލަތަށް ރިޢާޔަތްކޮށް ރާއްޖޭގެ އިޤްތިޞާދަށް އަންނަ ބަދަލުތަކުގެ ތެރެއިން އެންމެ ގޯސްވާނެ ހާލަތަކަށްވެސް ރިޢާޔަތްކޮށް އެމްއެމްއޭއިން ޕްލޭނެއް އެކުލަވާލާފައިވާކަމަށްވެސް ގަވަރުނަރު ވިދާޅުވިއެވެ.

އެހެންނަމަވެސް، މިމޭރުމުން މަރުކަޒީ ބޭންކުގެ ގަވަރުނަރު ވާހަކަ ދެއްކެވިތާ ދޮޅު އަހަރު ފާއިތުވެގެން ދިޔައީ އަދި ކިރިޔާއެވެ. މިހާތަނަށް 3 ފަހަރަށް، ޕައިސާ ޗާޕްކުރުމުގެ ހުއްދަ މަޖިލީހުން މިވަނީ ސަރުކާރަށް ދޫކޮށްފައެވެ.

އެހެންނަމަވެސް ފާހަގަ ކޮށްލަންޖެހޭ އެންމެ މުހިންމު ނުކުތާއަކީ، ގައުމުތަކުގައި މަނިޓަރީ ޕޮލިސީ ސީދާ މަގުން ހިފެހެއްޓިގެން މެނުވީ، އެއްވެސް ގައުމުގެއްގައި ރަގަޅު ފިސްކަލް ޕޮލިސީއެއް ދެމެހެއްޓިފައި ނެތްކަމެވެ.

މި ސަބަބަށްޓަކާ ގައުމުގެ ފިސްކަލް ޕޮލިސީ ތަންފީޒުކުރުމުގައި ސަރުކާރުތަކުން ސިޔާސީ ބޭނުމަށާއި، އަދި އެނޫން ގޮތްގޮތުންވެސް ކުރާ ޑިމާންޑަތަކަށް ދޫނުދީ، ގައުމުގެ އިގްތިސާދީ ލަގަން އޮޔާދާން ދޫކޮށް ނުލުމަށްޓަކާ ހުރިހާ ގައުމެއްގައިވެސް އެގައުމެއްގެ މަރުކަޒީ ބޭންކަކީ މިނިވަން މުވައްސަސާއަކަށް ހަދާ، ސަރުކާރުތަކުގެ ނުރަގަޅު ނުފޫޒު ނުފޯރުވޭނެ ގޮތަށް ސިޔާސަތުތައް ބައްޓަން ކޮށްފައި ވެއެވެ.

ދުނިޔޭގެ ކުރިއަރާފައިވާ ގައުމުތަކުގައި، ފައިސާ ދައުރުވުން (މަނީ ސަޕްލައި) ކޮންޓްރޯލް ކުރުމުގެ ޒިންމާ ހަވާލު ކޮށްފައި އޮންނަނީ އެގައުމުތަކުގެ ސެންޓްރަލް ބޭންކުތައް މިނިވަން މުވައްސަސާތަކުގެ ގޮތުގައި ކަނޑައަޅާ އެބޭންކުތަކާއެވެ. އެމެރިކާގައި މި މަސްއޫލިއްޔަތު ހަވާލުވެފައި އޮންނަނީ އެގައުމުގެ "ޔޫއެސް ފެޑެރަލް ރިޒާވް"އާއި އެވެ. އިގިރޭސިވިލާތުގައި "ބޭންކް އޮފް އިންގްލޭންޑް" އާއިއެވެ. ޔުރަޕްގެ އިއްތިހާދުގައި "ޔޫރަޕިއަން ސެންޓްރަލް ބޭންކް"އާއި އެވެ. ދިވެހިރާއްޖޭގައި ނަމަ "އެމްއެމްއޭ"އާއި އެވެ.

އެހެންނަމަވެސް، އިގްތިސާދީގޮތުން ހަމަ ހިފެހެއްޓުމުގެ ޒިންމާ އުފުލަންޖެހޭ ފަރާތުން، ނުވަތަ ސެންޓަރަލް ބޭންކުން ސަރުކާރަށް ފައިސާ ދޫކޮށް، އެ ބޭންކަކީ ސަރުކާރުގެ އިގްތިސާދީ ސިޔާސަތު ތަންފީޒު ކުރާ އިދާރާއެއްގެ ގޮތުގައި މިއަދު ސިފަވެގެންދާ ދިއުމަކީ އިގްތިސާދީ ގޮތުން މި ދަތި ދަނޑިވަޅުގައި އިންތިހާއަށް ކަންބޮޑުވާންޖެހޭ މައްސަލައެއްގެ ގޮތުގައި އިގްތިސާދީ ތަޖުރިބާކާރުން ދަނީ ސިފަ ކުރަމުންނެވެ.

އަދި އެ މުވައްސަސާގެ ލަގަން ސަރުކާރުން ބޭނުންވާ މިސްރާބަށް ދީލާލާފައިވާއިރު، ވަގުތީ ގޮތުން އިގްތިސާދަށް ދިރުންގެނައުމަށްޓަކާ، ބަޖެޓުން ކުރާ ހޭދަ ކުޑަ ނުކޮށް، އާމްދަނީ ލިބޭނެ އިތުރު މަގުތަކެއް ނުހޯދާ، ފައިސާ ޗާޕުކޮށްގެން، "އެންމެ ފަސޭހަ ގޮތް" ސަރުކާރުން އިޚްތިޔާރު ކޮށްފައިވާއިރުވެސް، މަރުކަޒީ ބޭންކުން ހަނު އޮންނަ އޮތުމީ، މި މުވައްސަސާގެ ވެރިންވެސް މާދަމާ ޖަވާބުދާރީ ވަންޖެހޭނޭ ކަމެއްކަމީ ކަށަވަރުވެ ޔަގީންވާ ކަމެކެވެ.

އެއްވެސް އިގްތިސާދީ ހައްލެއް ނުފެނި ދޮޅުއަހަރު!

ދިވެހިރާއްޖޭގެ ހާލަތަށް ބަލާއިރު، ރާއްޖޭގެ ފަތުރުވެރިކަމުގެ ސިނާއަތަށް ކުރިމަތިވި ބޮޑު ގޮންޖެހުމާއެކު ބޭރުފައިސާ ގައުމަށް އެތެރެވުން ހުއްޓި، ގައުމުގެ އެތެރޭގައި އެބުރެމުންދިޔަ މަދު މަދު ޑޮލަރުކޮޅު ފަހާ ދިވެހިފައިސާ ދުވަމުންދާތާ ދޮޅު އަހަރު ފާއިތުވެގެން ދިޔައީއެވެ.

ޑޮލަރުގެ މައްސަލަ ހައްލުކުރުމަށް އެމްއެމްއޭއިންވެސް އަދި ދިވެހި ސަރުކާރުންވެސް ތަންފީޒު ކުރި މާހަރުދަނާ ސިޔާސަތުތަކެއް މިހާތަނަށް ފެނިގެން ނުދިޔަނަމަވެސް، ބޭންކު އޮފް މޯލްޑިވްސްއިން އެ ބޭންކުގެ ކުރެޑިޓް ކާރޑުން ގައުމުން ބޭރުގައި ޚަރަދު ކުރެވޭ މިންވަރު ކޮންޓްރޯލް ކޮށްފައި ވެއެވެ.

އެހެންނަމަވެސް، ޑޮލަރަށް އަރާފައިވާ ބާރު ކުޑަކުރުމަށް، ބޭންކް އޮފް މޯލްޑިވްސްއިން ގިނަކަންޏާ ގެނައި، ނިސްބަތުން ކުޑަ މިބަދަލުން، ކުރިމަތިވެގެން އުޅޭ ޑޮލަރުގެ ބޮޑު މައްސަލައަށް ކޮށްފައިވަނީ ކުޑަ ރާހަތެއްކަމުގައި ދަންނަވަންޖެހެއެވެ. ހަގީ މައްސަލައަލައަކީ އެމުނި އެކުލެވިގެންވާ ތަންފީޒީ ސިޔާސަތެއް ނެތުމެވެ. ޑޮލަރުގެ އަގު ހިފެހެއްޓުމަށްޓަކާ، މަނިޓަރީ ޕޮލިސީ ތަންފީޒުކުރާ އެމްއެމްއާއި، ފިސްކަން ޕޮލިސީ ތަންފީޒުކުރާ ފިނޭންސް މިނިސްޓްރީ ގުޅިގެން އެކަށީގެންވާ ހަރުދަނާ ފިޔަވަޅުތަކެއް އެޅިފައި ނުވުމެވެ.

ދުނިޔޭގެ، ހިގަހިގަ އޮތް ރަގަޅު އިގްތިސާދުތައް އޮތް ގައުމުތަކުގައި ޑޮލަރަކީ ބާޒާރުގައި ދޮނލަގަކަށް ލައިގެން "ގަންނާނެބާ!" ޖަހައިގެން އެންމެ ރަގަޅު އަގެއް ކިޔާ ފަރާތަކަށް ވިއްކެން އޮންނަ މުދަލެއް ނޫނެވެ. އެއީ އެގައުމުތަކުގައި "ލީގަލް ޓެންޑަރ"އެއް ނޫނެވެ.

އެހެންނަމަވެސް، ރާއްޖޭގައި، ކަޅު ބާޒާރުގައި ޑޮލަރު ވިއްކުމަކީ މަނާކަމެއްކަމުގައި އާންމުކޮށް އިއުލާން ކުރުމަށްފަހު، މަރުކަޒީ ބޭންކުގެ ޒިންމާ އަދާ ކުރެވުނު ކަހަލައެވެ. މަނީ ލޯންޑަރ ކޮށްގެންވެސް ބޮޑު އަގުގުގައި ޑޮލަރު ވިއްކައިގެން ނަފާ ހޯދަން ވީއެވެ. އަދި މިގޮތުން ބޮޑު އަގުގުގައި ދައުލަތުގެ ކުންފުނިތަކުންވެސް ޑޮލަރު ގަންނަމުންދަނީއެވެ. ދައުލަތުގެ ވަޒީރުން "ހޭ ވައްޓާލާފަ" އެވިޔަފާރު ކުރަން ވީއެވެ.

އެހެންކަމުން ސާފުވާން އޮތް ހަގީގަތަކީ، ޑޮލަރުގެ މައްސަލައަށް އެދެވޭ ހައްލެއް ލިބޭނެކަމަށް ތަކުރާރުކޮށް، ދައުލަތުގެ ވަޒީރުން މުހުލަތުތައް ދެމުން އައި ކަމުގައިވި ނަމަވެސް، ގައުމަށް ކުރިމަތިވެފައިވާ އިގްތިސާދީ މައްސަލަތަކަށް ހައްލު ހޯދުމަށް ހަގީގީ ސިޔާސަތެއް އަދި މިއަދާ ހަމައަށް އައިއިރުވެސް ރާވާލެވިފައި ނުވާކަމެވެ.

ކޮންމެ އަހަރެއްގެވެސް ދައުލަތުގެ ބަޖެޓް ރާވާލެވިގެން މިދަނީ، ނަގާ ލޯނުތަކާއި، ހޯދާ ހިލޭ އެހީތަކާއި، ވިއްކާ ބޮންޑުތަކާއި، އޭގެ އިތުރުން ފަހުން ފޫބެއްދުމަށް ހިމަނާ ޑެފިސިޓްގެ މައްޗަށެވެ. އެއްއަހަރުން އަނެއް އަހަރަށް އާންމްދަނީ ހޯދޭނެ އާވަސީލަތްތަކެއް ތައާރަފް ކުރުމުގެ ވިސްނުމެއް އެއްވެސް އަހަރެއްގެ ދައުލަތުގެ ބަޖެޓުން ފެނިގެން ގޮސްފައެއް ނުވެއެވެ.

އެންމެފަހުން، ހަތަރު އުދަރެސް ފެނު ޖެހުނީއެވެ. އޮތް ހައްލެއްގެ ގޮތުގައި ސަރުކާރުން އިޚްތިޔާރު ކޮށްފައިވަނީ މަތިމައްޗަށް ފައިސާ ޗާރޕް ކުރުމެވެ. އެހެންނަމަވެސް މިއީ ހައްލެއްގެ ގޮތުގައި ސިފަ ކުރުމުގެ ބަދަލުގައި އިގްތިސާދީ ތަޖުރިބާކާރުން ސަރުކާރުގެ މި ސިޔާސަތު ސިފަކުރަމުންދަނީ، އަރައިގަންނަން އުދުގޫ އަދަވަޅަކަށް ގައުމު ވެއްޓިގެންދާ ދިއުމެއްގެ ގޮތުގައެވެ.