ރާއްޖޭގައި ޒަމާނުއްސުރެ ހިނގަމުން އަންނަނީ ދިވެހިވެރިކަމެކޭ ބުނާކަށް އުނދަގުލެއް ނޫނެވެ. ރަސްކަމުގެ ޒަމާނުއްސުރެ ހަމަހިނގަނީ ދިވެހި ވެރިކަމެކެވެ. ސުވާލަކީ މިހާތަނަށް މިހިނގައި ދިޔައީ "ދިވެހީންގެ" ވެރިކަމެއް ތޯއެވެ؟ މިސުވާލުގެ ޖަވާބު ފަހަރެއްގައި އެކިބޭފުޅުން އެކިގޮތައް ދެއްވަފާނެއެވެ.

ރާއްޖެއަކީ ގުދުރަތީ ގޮތުން ޖަޒީރާ ރަށްތަކެއްގެ މައްޗަށް އެކުލެވިގެންވާ ގައުމެކެވެ. ތާރީޚު އެނގޭން ފެށީއްސުރެ ވެރިކަން ކުރަނީ މާލޭގައެވެ. " ހުދު ހިކަނދި " އުޅެނީ ވެރިކަން ކުރާ ރަށްރަށުގައޭ ބުންޏެއް ކަމަކު ރާއްޖޭގެ އެހެން ރަށެއްގައި ރަސްމީކޮށް ވެރިކަން ކޮށްފައިވާކަން ތާރީޚުން ދޭހަކޮށެއް ނުދެއެވެ. ފަހަރެއްގައި އަޅުގަނޑުގެ މައުލޫމާތު ގޯހީ ކަމުގައިވެސް ވެދާނެއެވެ.

މިއަދު ރާއްޖޭގެ ވެރިކަން ކުރާރަށް މާލޭގެ އާބާދީ އިތުރުވެ މާލެ ފުރި ބަންޑުން ލައިގެން ގޮސްފައި ވީނަމަވެސް ކުރީޒަމާނުގައި މާލެއަކީވެސް ހަމަ އަތޮޅުތަކުގެ ރަށްތަކެކޭ އެއްގޮތައް އާބާދީ ކުޑަ، މީރުފެނާއި ގަސްރުކުގެ ހިޔާ ލިބިގެން އަރާމުގައި ދިރިއުޅުނު ރައްޔިތަކު ވަޒަންވެރިވެ އުޅުނު ރަށެކެވެ. މޫދަށް އެރިލައި، ދިވެހީންގެ އަރާމު ދިރިއުޅުން މާލޭގައި އުޅުނު ދުވަސް މިއަދު ފަހަރެއްގައި ހަނދާންހުރި ބޭފުޅުން މަދުވެދާނެއެވެ. ގެރި ބަކަށްޓާއި ކުކުޅުހާލަކީ އެޒަމާނުގައި މާލޭގައިވެސް ގެންގުޅުނު ތަކެއްޗެވެ. އަމުދުން އިންޖީނުލީ އުޅަނދެއްގެ އުނދަގުލެއްނެތި ދުމާއި ގެނދަބުޅީން ސަލާމަތްވެފައިވާ ވެއްޓެއްގައި މާލެ އޮތްދުވަސް ގައިމުވެސް ކުޑަކުޑަކޮށް އަޅުގަނޑު ފަދައިން ހަނދާންހުރި ބައެއް ބޭފުޅުން ތިއްބަވާނެކަން ޔަގީނެވެ.

މާލެފުރި ތޮއްޖެހި މިއަދު ފެންނާން މިއޮތް ހާލަތައް ދިޔައީ ކީއްވެގެންތޯ މިއަދު ކުރާ ސުވާލުތަކަށް ޖަވާބުދޭކަށް މާކަ އުނދަގުލެއް ނޫނެވެ. އަޅުގަނޑާ މިސުވާލު ކޮށްފިނަމަ ހަމައެކަނި ދޭންއޮތް ޖަވާބަކީ މާލެ މިއަދު މިއޮތް ހާލަތައް ދާންޖެހުނީ މިމާލޭގައި ރާއްޖޭގެ ނަމުގައި ކުރެވުނީ "ދިވެހީންގެ ވެރިކަމަށް" ނުވާތީއެވެ.

ދިވެހި ވެރިކަމާ ދިވެހީންގެ ވެރިކަމަކީ ތަފާތު އެއްޗެއްގެ ގޮތުގައި ބެލެވިދާނެއެވެ. ޒަމާނުއްސުރެ އެންމެހައި ކަންކަން އޮތީ މަރުކަޒީ ކުރެވިގެން މާލޭގައެވެ. އައްޑޫ ގަމުގައި އިނގިރޭސީން ތިބި ޒަމާނެއްގައި ބޭސްފަރުވާއާއި ކޮއްޔާ ޖެހި ބިސްކޯދާ ސިގިރޭޓުގެ ދެތިން ވައްތަރެއް އައްޑޫއިން ލިބުނެއްކަމަކު މީގޭން އެއްވެސް ކަމެއް މާލެފިޔަވައި އެހެން އެއްވެސް ރަށަކުން ލިބެންނެތް ދުވަސްތަކަކީ މާޒީގައި މިނާ އަދަދު ނުކުރެވޭނެ އެތައް ގަރުނެއްގެ ދިގު ތާރީޚެކޭ ދެންނެވުން ދޮގަކަށް ނުވާނެއެވެ.

އެންމެކުރީން އެނގޭން އޮތް ގޮތުގައި ވާރުގެއަޅައިގެން މާލެއިން ވާރުވެރީން ފޮނުވައިގެން ރަށްރަށަށް އަތޮޅުތަކަށް ޚިދުމަތް ކުރުމުގެ ބަދަލުގައި އޭރުގެ ވެރިކަމުގެ ފަރާތުން ބޮޑަށް ބުރަވެފައިއޮތީ ރަށްރަށުން ނުވަތަ އަތޮޅުތަކުން މާލޭގެ ވެރިކަމުގެ ކޮއިލަށް ބައިވަރުތަކެއް ހޯދުމުގެ މައްޗަށެވެ. ރާއްޖޭގެ އަތޮޅުތަކުގައި ދިރިއުޅެމުން ގެންދިޔަ ފަރާތްތަކަކީ ދިވެހި ދައުލަތަށް ޖިޒީ ދަށްކައިގެން އުޅުނު ބައެއްގެ ގޮތުގައި ފެންނާންއޮތް އޮތުމަކީ ހަމަ ހަގީގަތެކެވެ. އެހާވެސް ބޮޑުތަފާތެއް އޮތް ޒަމާން ދިވެހީން ދުށްޓެވެ. މާލޭގެ ބޭފުޅުންނާއި ރާއްޖެތެރޭގެ ބީރައްޓެހީން ތަފާތުކޮށް ދަރަޖަ ކުރެވުނު ޒަމާން ދިވެހީން ދުށްއިރު އެއިރުވެސް އެކުރެވުނީ ދިވެހީންގެ ވެރިކަމެކޭ ދަންނަވަންވީތޯއެވެ.

ކޮންމެއަކަސް، ދިވެހިން މިއަދު މިދެކޭ ދެވަނަ ޖުމްހޫރިއްޔާގެ ފާއިތުވެދިޔަ ފަންސާހަކަށް އަހަރުގެ ތެރޭގައިވެސް ކުޑަސިޓީ ހައްދައިގެން މެނުވީ މާލޭގައި ރާއްޖެތެރޭ މީހުންނަށް ނޫޅެވުނު ދުވަސް އަޅުގަނޑުވެސް ހަމަރަނގަޅަށް ހަނދާން އެބަހުއްޓެވެ. ނަމަވެސް ޒަމާނަށް އަންނަމުންދިޔަ ބަދަލުތަކާއިއެކު މިތަފާތު ކުރުންތަކަށް ކޮންމެވެސް ވަރެއްގެ ނިމުމެއް އައިސް، މާލެ އެންމެހައި ދިވެހީންނަށް ހުޅުވާލެވުމާއި އެކުގައި ދިރިއުޅުމުގެ ފަސޭހަތަކާއި ތައުލީމާއި ބޭސްފަރުވާ ހޯދުމަށް މަޑުމަޑުން ރާއްޖޭގެ ކަންކޮޅުތަކުން މާލެއަށް މީހުން ޖަމާވަމުންދާން ފެށުންވެގެން ދިޔައީ މާލޭގެ ރައްޔިތުންނަށް ލިބިގެންދިޔަ ބޮޑު ނިޢުމަތަކަށެވެ.

ގެދޮރު ކުއްޔަށްދޫކުރުމާ މިނޫންވެސް ކަންކަމުން ފައިދާ ނަގާންފެށީ ނުލާހިކު އަވަހަށެވެ. ތޮއްޖެހެމުންދިޔަ މާލޭގައި ވިޔަފާރިތައް އިތުރުވެ މާލެއަކީ ދިވެހީންނަށް "ސުވަރުގެއެއް" ކަމުގައި ވެއްޖެއެވެ. ވިޔަފާރިވެސް ކުރެވި ބޮޑު ނަފައެއް ލިބޭނީވެސް މީހުން ގިނަ ތަނަކުންކަން އެނގިތިބެ ރާއްޖޭގެ ވެރިކަމުގެ ފަރާތުން ގެންދިޔައީ މިގޮތައް މިކަން ވުމަށް މަގުފަހި ކޮށްދެމުންނެވެ. މާލޭގެ ރަށްވެހީންނަށޭ ބުނެ ހިއްކި ބިންތައް ފުރެމުން ދިޔައީ އެނޫން ބައެއް ރެފިއުޖީންގެ ގޮތުގައި ދަފުތަރެއް ހަދާ އަވާމެންދުރު ދައްކައިގެން މާލޭގެ އާބާދީ އިތުރު ކުރުވައިގެންނެވެ.

ވެރިކަމުގައި ތިއްބެވި ފަރާތްތަކުގެ އަތްފޯރާ ފަށުގައި ގިނަބަޔަކު ބައިތިއްބައި ކޮންޓްރޯލުކުރަމުން އަތޮޅުތަކުގައިވެސް މާލެއިން ބޭފުޅުން އަތޮޅުވެރީންގެ ނަމުގައި ފޮނުވައި އެއަތޮޅުތަކުގެ ކޮންޓްރޯލުވެސް ހަމަ ވެރިމީހާގެ އަމިއްލަ އަތުގައި ބާއްވައިގެންނެވެ. ވެރިކަމާ އިދިކޮޅަށް ބަހެއްބުނެފި މީހަކަށް އޮތީ ހުރަގޭގެ ރަތްމަރު ކަމުގައި ދުށުން އޮތީ މަޖުބޫރު ވެފައޭ ދެންނެވުން ދޮގަކަށް ނުވާނެއެވެ.

ދެހާސްވަނަ އަހަރުގެ ތެރޭގައި ރާއްޖެއަށް ކުރާންފެށި ޑިމޮކްރަސީގެ އަސަރާއެކު ދުލާގަލަމުގެ މިނިވަންކަން އެންމެފުރަތަމަ ރާއްޖޭގެ ރައްޔިތުންނަށް ހަނިގޮތަކަށް ލިބުމާއިއެކު ފާޅުގައާއި ސިއްރިޔާތުގައި ދިވެހީން ދިވެހި ވެރިކަމަށް ފާޑުކިޔާން ފަށައިގަތެވެ. ނަމަވެސް ފާޅުގައި މިކަން ކުރާންފެށި މީހުންނަށް އެއިރުގެ ވެރިކަމުންވެސް ގެންދިޔައީ އަހުވަ ހުވަ ދަށްކަމުންނެވެ. ނަމަވެސް މަލްޓިޕާޓީ ސިސްޓަމް ތަޢާރަފުވެ ޚާއްސަކޮށް އެމްޑީޕީ އުފެދި ދިވެހީންގެ އަޑު އުފުއްލަން ފެށުމާއެކު އޭރުގެ ވެރިކަން ހަކިނުހިފި އަތުންބީވެ، ބަދަލުވުމާއެކު އެމްޑީޕީގެ ވެރިކަމެއް ކުރާންފެށި 2008 ވަނަ އަހަރުން ފެށިގެން މުޅިރާއްޖޭގެ ހިންގުމަށް ބޮޑެތި ބަދަލުތަކެއް އަންނާން ފެށިއެވެ.

ލާމަރުކަޒު ކުރުމުގެ ވާހަކަ ވައިގައި ހިފައި މާލެފިޔަވައި އަތޮޅުތަކަށް އިސްކަން ދީގެން މަޝްރޫޢުތައް ހިންގާންފެށިއެވެ. އޭގެ ކުރީންވެސް ނަމެއްގައި މިފަދަ މަޝްރޫޢުތައް މަދުންނަމަވެސް ނުހިންގައޭ ދަންނަވާކަށް ނެތީމެވެ. ނަމަވެސް އެމްޑީޕީގެ ފުރަތަމަ ވެރިކަން ތިންއަހަރުގެ ތެރޭގައި ބަދަލުވެ ދިއުމުގެ ސަބަބުތަކުގެ ތެރޭގައިވެސް، ރައްޔިތުންގެ ހިތްތަކުގައި މިގޮތުން ބަޔަކު މީހުން އުފެއްދި ފިތުނަ ހިމެނޭކަމުގައި ދެންނެވިދާނެއެވެ.

އެއަށްފަހު އަނެއްކާވެސް ވޭތުވެގެން ދިޔައީ ހަމަ މާލޭގެ ސަރަހައްދަށް ބާރުތައް އެއްކޮށް ގުޅަކުރަމުން ގެންދިޔަ އަހަރުތަކެކެވެ. ދިވެހީން ރަހުނުކޮށް ނެގި ބޮޑެތި ލޯނުތަކުން ހަމައެކަނި ހޭދަކުރަމުން ގެންދިޔައީ މާލެ ސަރަހައްދަށެވެ. ނަމެއްގައި ލާމަރުކަޒީ އޮތެއްކަމަކު ގިނަ ކައުންސިލްތައް އޮތީ ސަސްޕެންޝަންގައެވެ. ރާއްޖޭގެ ރައްޔިތުންގެ ހައްގުގައި ބަސްބުނާންތިބި ހުރިހައި ސިޔާސީވެރީންނަށް ތިބޭންޖެހުނީ ޖަލުގަ ނުވަތަ އަރުވާލެވިގެންނެވެ.

2018 ވަނަ އަހަރު ރައީސް އިބްރާހީމް މުޙައްމަދު ސާލިހުގެ ވެރިކަން އެކުލަވާލެވުނީ ސިޔާސީ ގިނަޕާޓީތަކެއް އެއްވެގެންއައި ކޯލިޝަނެއްގެ ތެރެއިންނެވެ. އެމްޑީޕީގެ ރައީސް އަދި ކުރީގެ ރައީސް ނަޝީދު ޔަގީންކޮށް ދެއްވީ ރާޢްޖޭގެ ސިޔާސީ މަސްރަހުގައި އެކަނި އެއްޕާޓީއަކަށް ވެރިކަމަށް އައުމުގެ ފުރުސަތު ނެތްކަމުގައެވެ. އެއީ އޭރުވެސް މިހާރުވެސް ހަގީގަތެކެވެ.

ފެންނަ ފެނުމުގައި އަދިވެސް ރާއްޖޭގެ ރައްޔިތުން ބޭނުންވާނީ ގުޅިފައިވާ ވެރިކަމެއް ކަމުގައި ބުނުން ދޮގަކަށް ނުވާނެއެވެ. އެހެންކަމުން ރައީސް ސޯލިހުގެ ވެރިކަމުގައި ފެންނަމުން މިދަނީ ދިވެހީންގެ ބަސްވިކޭ ކޯލިޝަންގެ ދިވެހި ވެރިކަމެކެވެ. ކޯލިޝަން އޭގެޒާތުގައި ބަދަހިކަމާ އެކުގައި އޮވެގެން އެންމެނާ މަޝްވަރާ ކުރެވިގެން ކުރެވޭ މިވެރިކަމުގައި ފެންނަމުން މިދަނީ ތަފާތުކުރުމެއް ނެތި މުޅިރާއްޖޭގެ ހުރިހައި ދިމާލަކަށް ބޭނުންވާ ތަރައްގީގެ މަޝްރޫޢުތައް ރޭވި ހިންގަމުން ގެންދާ ތަނެވެ.

ޓޫރިޒަމް އާއި ސިއްހީ ޚިދުމަތާއި ތައުލީމު މުޅިރާއްޖެއަށް ފުޅާކުރެވިގެންދާ މަންޒަރެވެ. ގައުމީ ބަޖެޓުގެ ބޮޑުއިންސައްތައެއް ރާއްޖޭގެ އަތޮޅުތަކަށް ފޯރުކޮށް ލާމަރުކަޒީ ނިޒާމަށް ބާރުތައް ލިއްބައިދޭތަނެވެ. ދުނިޔެއާއި ކުރިމަތިވި އާލަމީ ވަބާއާއި ގުޅިގެންވެސް ދިވެހީންނަށް ކަންކަން ފަހިކޮށް ދެއްވުމުގައާއި ތަރައްގީގެ މަޝްރޫޢުތައް ހުއްޓައި ނުލައި ކުރިޔަށް ގެންދިއުމުގައި މިސަރުކާރުން ކުރަމުންގެންދާ މަސައްކަތް ތަކަކީ ގައިމުވެސް މުޅިދުނިޔެ ބަލައިގަންނަ ކަންކަމެވެ. މިކަންކަން އެހެން ގޮތަކަށް މޭރުންކުރުމަށް ބަޔަކު މީހުން މަސައްކަތްތައްކެއް ކުރަމުން އައިނަމަވެސް، ފެންނާންއޮތް މަންޒަރު ވަރަށް ސާފެވެ.

މިގޮތުން، މިއަދުގެ ސަރުކާރުން ގެންގުޅޭ ވަށްޓަފާޅިއަށް ބަލާލުމުން ވަރަށް ފާޅުގައި ދަންނަވާންޖެހެނީ މިއަދު މިއޮތް ރައީސް ސޯލިހުގެ ކޯލިޝަން ވެރިކަމަކީ "ދިވެހީންގެ ވެރިކަމެއް" ކަމުގައެވެ. މިވެރިކަމުގެ ފައިދާ ލިބެމުން މިދަނީ ރާއްޖޭގެ އެންމެހައި ކަންކޮޅުތަކަށެވެ. އެންމެހައި ދިވެހީންނަށެވެ. މިގޮތުގައި ދެމިތިބުމަށް ﷲ މިންވަރު ކުރަށްވައިފިނަމަ އަވަސް ކުރިމަގެއްގައި ރާއްޖޭގެ ކަންކޮޅުތަކުންވެސް މުޅީން އާމަންޒަރުތަކެއް ފެނި ދިވެހީން އެދޭފަދަ ތަނަވަސް ތާހިރު ދިރިއުޅުމެއް މުޅިރާއްޖޭގެ އެންމެހައި ރައްޔިތުންނަށް ފެނިގެން ދާނެކަމާމެދަކު ޝައްކެއް ނެތެވެ.

އެޑިޓަރުގެ ނޯޓް: މިއީ ފުނަމާ އާދަމް މަނިކު ލިޔުއްވާފައިވާ ލިޔުމެކެވެ.