ކޯވިޑް19އަކީ، ފާއިތުވެދިޔަ ގަރުނެއްހާ ދުވަހުގެ ތެރޭގައި ސިއްޙީގޮތުން ދުނިޔެ ކުރިމަތިލި ހަމައެކަނި ޢާލަމީ ވަބާއެވެ.

އާންމު ވެގެންވާ ސިއްޙީ ކާރިސާއެއް މިބީދައިން އެންމެ ފަހުން ދެނިޔެއާއި ކުރިމަތިވެފައިވަނީ 1918ވަނަ އަހަރުއެވެ. އެއަހަރު ދުނިޔެއާއި ކުރިމަތިވެފައިވަނީ H1N1 ވައިރަހުން ފެތުރުނު އިންފްލުއެންޒާ ޕެންޑަމިކްއާއެވެ. މިވައިރަސް އޭރު އުފެދިގެން އައީ ދުނިޔޭގެ ކޮން ހިސާބަކުންކަން ސާފުކޮށް އެގެން ނެތްނަމަވެސް، އިންފްލުއެންޒާ ވައިރަސް 1918ވަނަ އަހަރާއި 1919ވަނަ އަހަރު، ކޯވިޑް19 މިހާރު ދުނިޔެއަށް ފެތުރިގެން މިދާ ބީދައިން ދުނިޔެއަށް ފެތުރިގެން ދިޔައެވެ.

އެމެރިކާގައި 1918 ވަނަ އަހަރު މިބަލި އެންމެ ފުރަތަމަ ފެނިގެން ދިޔައީ އެހަރުގެ ފިނި މޫސުމު (ސްޕްރިންގ)ގައި އެމެރިކާގެ އަސްކަރިއްޔާގައި މަސައްކަތް ކުރަމުންދިޔަ މީހެއްގެ ގައިންނެވެ. އަންދާޒާ ކުރިވިފައިވާ ގޮތުގައި، 1918 ވަނައަހަރުގެ އިންފުލުއެންޒާ ޕެންޑަމިކްގައި މިބަލި 500 މިލިއަން މީހުންނަށް ޖެހުނެވެ. އެއީ އޭރުގެ މުޅި ދުނިޔޭގެ އާބާދީގެ ތިންބައި ކޮށްފަ އެއްބައެވެ.

އަދި މި އާލަމީ ވަބާގައި، 1918-1919ގައި މުޅި ދުނިޔެއިން 50 މިލިއަން މީހުން މަރުވެގެން ދިޔައެވެ. އެމެރިކާގައި އެކަނިވެސް 675,000 މީހުން މި ސިއްޙީ ކާރިސާގައި ދުނިޔެ ދޫކޮށްފައި ވެއެވެ.

އެހެންކަމުން، ދުނިޔެއަށް ކުރިމަތިވެގެންދާ އާމަލީ ވަބާތަކަކީ އޭގެ ގިލަންވެރިކަމުން ފަސޭހަކާމާއެކު މިންޖު ވެވޭ ވަބާތަކެއް ނޫނެވެ. އަދި އަދުގެ ދުނިޔޭގެ ބޭސްވެރިކަަަމާއި ސައިންސާއި ޓެކްނޮލޮޖީގެ ކުރިއެރުމާއެކުވެސް، މުޅި ދުނިޔެ ތަހައްމަލް ކުރަމުންދާ ވޭނާއި، ހިތްދަތިކަން އަދި، އިގްތިސާދީ ބޮޑެތި ގޮންޖެހުންތަކުން ސާފުވެފެގެންދާ އެއްކަމަކީ، ހަމައެކަނި ޖަހާ ވެކްސިނަކުން، އަދި ބަލި ކޮންޓްރޯލު ކުުރުމަށްޓަކާ އެޅޭ އެހެނިހެން (އައިސޮލޭޓް ކުރުމާއި ކަރަންޓީނު ކުރުންފަދަ) ފިޔަވަޅުތަކުން އެކަނިވެސް، ދުނިޔެއަށް ކުރިމަތިވަފައިވާ ސިއްޙީ މި ޢާލަމީ ވަބާއިން އަދި މިންޖު ވެވެން ނެތްކަމެވެ.

މިހަގީގަތް، މިހާރު ދުނިޔެއަށް ކުރިމަތިވެފައިވާ، މިހާތަނަށް 4 މިލިއަން މީހުން ދުނިޔެ ދޫކޮށްފައިވާ، ކޯވިޑް19 ކާރިސާއިންވެސް މިދަނީ އިތުރަށް ސާބިތުވެ، ކަށަވަރުވެ ޔަގީން ވަމުންނެވެ.

ކޯވިޑްގެ ހާލަތު ވަރަށް ބޮޑުތަނުން ރަގަޅުވެ، އާންމު ހާލަތަކަށް!

ފާއިތުވި އޭޕްރިލް އަދި މޭމަހުގެ ތެރޭގައި ކޯވިޑްގެ ބިޔަ ރާޅަކާއި ރާއްޖެވެސް ކުރިމަތި ލުމަށްފަހު، ވައި ހިނދި ކަނޑު މަޑުވެ، މިއަދު މޫސުމް ރަގަޅު ވެއްޖެކަމަށް ގިނަބަޔަކަށް ދަނީ އިހުސާސް ކުރެވެމުންނެވެ.

ސަބަބަކީ، ރާއްޖޭގެ މުޅި އާބާދީއަށް ފުދޭވަރަށް ވެކްސިން ލިބި، އަދި މިމަހުގެ ނިޔަލަށް މުޅި އާބާދީއަށް ވެކްސިން ޖަހާ ނިންމުމަށް ސަރުކާރު އަމާޒު ހިފާފައިވާތީވެސްމެއެވެ.

ހަމަ އެފަދައިން، އެތައް ދުވަހަކު ލޮކްޑައުންގައި ތިބުމަށްފަހު، ފާއިތުވެދިޔަ ޖުލައި މަހުގެ މެދުތެރެއިން ފެށިގެން ކެފޭ ރެސްޓޯރަންޓްތަކާއި ވިޔަފާރިކުރާ އެހެނިހެން ތަންތަންވެސް ހުޅުވުމުގެ ހުއްދަ ސަރުކާރުން ވަނީ ދީފައެވެ. އަދި މީގެ އިތުރުންވެސް، ރަށްރަށް ދަތުރުކުމުގައި މިހާތަނަށް އަޅާފައިވާ ހަރުކަށި ފިޔަވަޅުތަކަށް ވަރަށް ބޮޑުތަކުން ލުއިދީ، ދެޑޯޒް ފުރިހަމަ ކޮށްފައިވާ ފަރާތްތަކާއި، އަދި ބަލިޖެހި، ބަލިން ރަގަޅުވެފައިވާ ފަރާތްތައްވެސް ކަރަންޓީންވާން ނުޖެހޭގޮތަށް ހަމަޖައްސާ، އެއް ރަށުން އަނެއް ރަށަށް ދަތުރު ކުރުމުގައިވެސް ސަރުކާރުން މިވަނީ ބޮޑެތި ލުއިތަކެއް ދީފައެވެ.

މީގެ އިތުރަށްވެސް އެންމެ ބޮޑަށް ފާހަގަ ކުރެވިގެންދަނީ، މިމަހުގެ މެދެއްހާ ހިސާބުގައި، އެތައް ދުވަހަކަށްފަހު، އާންމު އުސޫލުތަކުގެ ތެރެއަށް ފައްތާ، ސްކޫލްތައް ހުޅުވުމަށް ސަރުކާރުން ނިންމެވި ނިންމެވުމެވެ. އިއްޔެ އެޑިއުކޭޝަން މިނިސްޓްރީން ނިންމާފައިވަނީ، ދިރާސީ އާ އަހަރާއެކު، ސްކޫލުތަކުގައި ކިޔަވައިދޭން ފަށާއިރު، ކިޔަވައިދޭނީ ކޯވިޑް-19 ފެތުރުމުގެ ކުރިން ކަނޑައަޅާފައިވާ ގަޑިތަކާ އެއްގޮތަށް ކަމަށެވެ. އެހެންނަމަވެސް، ތޮއްޖެހުން ކުޑަކުރުމަށްޓަކާ އަޅާ ޚާއްސަ ފިޔަވަޅުތަކާ އެކީ، އަދި ވެކްސިން ޖަހަންޖެހޭ އުމުރުފުރާގެ ހުރިހާ އެންމެންނަށްވެސް ވެކްސިންޖެހުން ލާޒިމް ކުރުމާއެކީވެސްމެއެވެ.

އެހެންކަމުން، ކޯވިޑް19 ވެކްސިން، މުޅި އާބާދީގެ ބޮޑުބަޔަކަށް ޖަހާ ނިމިގެން ދިއުމާއި، އަދި ކޯވިޑަށް މިހާރު ޕޮޒިޓިވް ވަމުންދާ އަދަދުވެސް އިންތިހާއަށް ދަށަށް ގޮސްފައިވުމާއެކު، މިހާރު ސަރުކާރުން ފިޔަވަޅުތަކަށް ދެމުންދާ ލުއިތަކާއެކު، ސަރުކާރުގެ އަމާޒުވެސް ހުރީ އާންމު ހާލަތަކާއި ދިމާލަށް ދަތުރުކުރުންކަން ވަރަށް ރަގަޅަށް ސާފުވާން އެބަ އޮތެވެ.

އެހެނަމަވެސް، ގިނަބައެއްގެ ހިތުގައި މިއަދު އުފެދިގެންދާ އެއް ސުވާލަކަށް ވެގެން ދާނީ، ފިޔަވަޅުތަކަށް ލުއިދީ އާންމު ހާތަކަށް މުޅި މުޖުތަމައު ރުޖޫޢަވާއިރު، ރައްޔިތުންގެ އާންމު ދިރުއުޅުން، މިހާލަތަށް ފެއްތުން ވެގެންދާނީ ކިހާވަރެއްގެ ގޮންޖެހުމަކަށްތޯއެވެ. އަދި ދުނިޔޭގެ އެއްވެސް ހިސާބަކުން ކޯވިޑްގެ ބިރުވެރިކަން އެކީ ފިލައިގެން ގޮސްފައި ނުވަނިކޮށް، މުޖުތަމައަށް އާންމު ހާލަތު ރުޖޫޢަ ކުރުން ވެގެންދާނީ، ކުރިމަތިވެފައިވާ އިޖުތިމާޢީ، އިގްތިސާދީ މައްސަލަތަކަށް ލިބިގެންދާނެ ކިހާވަރެއްގެ ހައްލަކަށްތޯއެވެ؟

ކޯވިޑާއެކީ ދިިރިއުޅުމަށް އެންމެ ފުރަތަމަ ސިޔާސަތު ރޭވި ގައުމަކީ ސިންގަޕޯރ

ކޯވިޑް19 އާލަމީ ވަބާ މެނޭޖުކުރުމުގައި މުޅި ދުނިޔޭގައިވެސް އެންމެ ކާމިޔާބު އެއްގައުމު ކަމުގައިވާ ސިންގަޕޯރގެ ބޮޑުވަޒީރު ދާދިފަހުން ވިދާޅުވެފައިވަނީ، އެގައުމުގެ ސަރުކާރުގެ ސިޔާސަތު ދެން ބައްޓަން ކުރާނީ، ކޯވިޑް19އާއެކީ ރައްޔިތުންނަށް ދިރިއުޅެވޭނޭ އުސޫލުތަކެއްގެ މައްޗަށް ކަމަށެވެ.

މާނައަކީ، ސިންގަޕޯރ ސަރުކާރުން ކޯވިޑް19 ދެން ބަލައިގަންނަނާނީ، އެގައުމުގައި ކޮންމެ އަހަރަކުހެން ކަހަލަ ގޮތަކަށް، ފެތުރޭ އާންމު ރޯގާއެއްގެ ގޮތުގައެވެ.

ނަތީޖާއެއްގެ ގޮތުން، ގައިންގަޔަށް އެރުން އެކީ ނައްތާލުމުގެ އަމާޒު ދެން ސިންގަޕޯރ ސަރުކާރުން ނުގެންގުޅޭނެއެވެ. އަދި އެގައުމަށް އެތެރެވާ މީހުން ކަރަންޓީން ވާކަށްވެސް ނުޖެހޭނެއެވެ. އަދި ކޯވިޑަށް ޕޮޒިޓިވް ވެފައިވާ މީހަކާއި އެކީގައި އުޅެފަ ހުރުމަކުން އެމީހަކު ވަކި ކޮށްފައި (އައިސޮލޭޓް ކޮށްފައި) ނުވެސް ބަހައްޓާނެއެވެ.

އަދި އެންމެ ބޮޑަށް ފާހަގަ ކޮށްލެވޭ އެއް ބަދަލަކީ، ކޯވިޑް ކާރިސާގެ ތެރޭގައި ދުނިޔޭގެ ހުރިހާ ގައުމަކުންވެސް އަމަލް ކުރަމުންދާ އެއް އުސޫލު ކަމުގައިވާ، ކޮންމެ ދުވަހަކުވެސް ޕޮޒިޓިވްވާ މީހުންގެ އަދަދު އާންމުކޮށް އިއުލާން ކުރުންވެސް އެގައުމުން ހުއްޓާލާނެއެވެ.

މިގޮތުން، އާންމު ދިރިއުޅުމުގައި މިބަލި އާންމު ރޯގާއެއްގެ ގޮތުގައި ސިންގަޕޯއިން ބަލައިގަންނައިރު، އެގައުމުން ތައާރަފްކުރާ، ދިރިއުއުމުގެ އާންމު އާ އުސޫލުތަކުގެ ތެރޭގައި، ބާޒާރު ކުރަން ދިއުމުގެ ކުރިން ނުވަތަ މަސައްކަތު ދިއުމުގެ ކުރިން އާންމުކޮށް ކޮންމެ ދުވަހަކުވެސް ކޯވިޑަށް ޓެސްޓުކުރުން އެންމެންނަށްވެސް ލާޒިމް ކުރުން ހިމެނެއެވެ.

ސިންގަޕޯރގެ ސީނިއަރ މިނިސްޓަރުން ވިދާޅުވާގޮތުގައި، މިއީ، "ކޯވިޑާއެކީ ދިރިއުޅުމުގެ" ތެރެއަށް ތަޢާރަފް ކުރެވޭ "ދިރިއުޅުމުގެ އާންމު އާ އުސޫލު" ކަމުގައެވެ.

"ހިތާމަވެރި ޚަބަރަކީ، މިބަލި އެކީ އެކަށް ފިލައިގެން ނުދާނެކަމުގެ ޚަބަރު. އަދި އުފާވެރި ޚަބަރަކީ، މި ބައްޔާއެކީ އާންމު ދިރުއުޅުމެއްގައި އުޅުމަކީ ކުރެވިދާނެ ކަމެއްކަން،" ސިންގަޕޯރގެ ޓްރޭޑް މިނިސްޓަރ ގަން ކިމް ޔަންގ އާއި، ފިނޭންސް މިނިސްޓަރ ލޯރެންސް ވޮންގެ އިތުރުން ހެލްތު މިނިސްޓަރ އޮންގ ޔެ ކުންގ ސިގްޕޯރގެ ލޯކަލް ނޫހެއްކަމަށްވާ ސްޓްރެއިޓް ޓައިމްސްގެ މިހަފްތާގެ އެޑިޓޯރިއަލްގައި ލިޔެފައި ވެއެވެ.

"އޭގެ މާނައަކީ، މިވައިރަސް މިއުޓޭޓް (ވައިރހުގެ ޑީއެންއޭ އެތުރިފައި ހުންނަ ގޮތަށް ބަދަލު އައިސް، ވައިރަހުގެ އެހެން ވައްތަރެއް އުފަންވުން) ވެގެން، މުޖުތަމައުގެ ތެރޭގައި އަބަދަށް އުޅޭވޭނެ ގޮތެއް މިވައިރަސް ހޯދާނެ."

އެހެންކަމުން ސިންގަޕޯއ ސަރުކާރުގެ ސިޔާސަތު މިހާރުބައްޓަން ކުރަމުންދަނީ، މިބައްޔަކީ ކައިރި މުސްތަގުބަލެއްގައި ދުނިޔެއިން ނައްތާނުލެވޭނެ ބައްޔެއްކަމުގައި ދެކިގެންނެވެ.

ކޯވިޑާއެކީ އުޅެން ދަސްކުރުން ނޫން ގޮތެއް ނެތް!

މިއަދު، ސައިންސްގެ އަލީގައިވެސް، ސާފުވަމުންދާ އެއްކަމަކީ، ކޯވިޑް19 ދުނިޔެއިން ނައްތާލުމަކީ ފަސޭހަ ކަމަކަށް ނުވާނެކަމެވެ. ސަބަބަކީ، އެހެނިހެން ވައިރަހެކޭވެސް އެއްފަދައިން، ކޯވިޑް19ގެ އަސްލު ވައިރަސް އެކަށީގެންވާ ބާރުމިނުގައި، މީހުންގެ ހަށިގަޑުގައި ބަލި ޖެއްސުމަށްފަހު، މިއުޓޭޓް ވަމުންދާ ދަކަމެވެ.

އަދި މިއުސޫލުން އަސްލު ވައިރަސް މިއުޓޭޓްވުމުގެ ނަތީޖާއެއްގެ ގޮތުން، ވައިރަހުގެ އިތުރު ވައްތަރުތައް ދުނިޔެއަށް ދަނީ އުފަންވަމުންވެ. މިހާތަނަށް ހޯދިފައިވާ ހޯދުންތަކުން ދައްކާފައިވަނީ، އަސްލު ވައިރަސް މިއުޓޭޓު ވެގެން އުފަންވާ އާ ވައްތަރުތަކަކީ، މާ ނުރައްކާތެރި، އަދި ގައިންގަޔަށް އަސްލު ވައިރަހަށްވުރެ މާފަސޭހައިން ވާސިލްވާ ސްޓްރެއިންތަކެއް ކަންވެސް ވަނީ ސާބިތު ވެގެން ގޮސްފައެވެ.

އެހެންކަމުން، އަމުދުން ވެކްސިން ޖެހުމުގައި ހަމަހަމަ ކަމެއް ނެތުމާއި، ދުނިޔޭގެ ފަގީރު ގިނަ ގައުމުތަކަށް އަދިވެސް އެގައުމުތަކަށް ބޭނުންވާ ވެކްސިންގެ އަދަދުތައް ހަމަ ކުރެވިފައި ނުވުމާއެކު، އާ ސްޓްރެއިންތައް ދުނިޔެއަށް އުފަންވަމުން ދިއުމުގެ ކުރިން، ދުނިޔޭގެ އާބާދީއަށް އެކަށީގެންވާ ވަރަށް ވެކްސިން ޖެހިގެން ގޮސްފައި ނުވާތީ، ވައިރަހުގެ އާ ސްޓްރެއިތައް އުފަންވެގެން ދިއުމުގެ ކުރިން ވެކްސިން ދީގެން ވައިރަސް ނައްތާކުމުގެ އުއްމީދު މިހާރުވަނީ ދުނިޔެއަށް ގެއްލިފައެވެ.

ނަތީޖާއެއްގެ ގޮތުން އަވަސް މުސްތަގުބަލެއްގައި ދުނިޔެއިން މިވައިރަސް ނައްތާ ނުލެވޭނެކަމީ ކަށަވަރުވެ ޔަގީންވާ ކަމެކެވެ. ދުނިޔޭގެ ގައުމުތަކަށް އޮތް ހަމައެކަނި ހައްލަކީ ސިންގަޕޯރގެ ސިޔާސަތުތަކުން ނަމޫނާ ލިބިގަނެ، މި ވައިރަހާއެކު ދިރުއުޅެވޭނެ ގޮތްތަކެއް ހޯދުމެވެ.

ސަރުކާރުގެ ޒިންމާއަކީ، ކޯވިޑުން އަރައިގަނެވި، މުޅި މުތަމައު އާންމު ހާތަލަކަށް ގެނެވޭއިރު، ކޯވިޑާއެކީ ދިރުއުޅެވޭނެ އާންމު އުސޫލުތަކެއް، ނުވަރަ މިންގަޑުތަކެއް އެކަށައެޅުމެވެ. އަދި ސަރުކާރުގެ މަސްއޫލިއްޔަތަކީ، ސަރުކާރުގެ ސިޔާސަތު މިއުސޫލުތަކުން އެކަށައަޅާ، ދިރިއުޅުމުގެ މި އާވައްޓަފާޅިއަށް ރުޖޫއަވުމަށް ހުރިހާ ގޮތަކުންވެސް އާންމު ރައްޔިތުންނަށް އެއީތެރިކަން ފޯރުކޮށް ދިނުމެވެ.

ފަރުދީ ޒިންމާގެ ނަމުގައި، ހުރިހާ ޒިންމާއެއް ރައްޔިތުންގެ "ބޮލަށް ކަޑާނުލާ" ޓެސްޓު ކުރުމާއި، އާންމުން އެއްވާ ތަންތަނަށް އެއްވުމަށްވެސް ވަކި އުސޫލުތަކެއް ގާއިމް ކުރުމާއި، ކޯވިޑް ވެކްސިން ޖަހަންޖެހޭކަމަށް ސަރުކާރުން ނިންމާފައިވާ އުމުރުފުރާގެ ހަމަ އެއްވެސް މީހަކު ވެކްސިންޖެހުމުން މަހުރޫމުގެން ނުވަތަ އަމިއްލައަށްވެސް މަހުރޫމްވެ ނުގަނެވޭނެކަން ކަށަވަރު ކުރުމާއި، ދުނިޔޭގެ އެހެނިހެން ގައުމުތަކެކޭވެސް އެއްފަދައިން، ވެކްސިން ނުޖަހާ، އާންމު ބައެއް ޚިދުމްތައްވެސް ލިބިނުގަނެވޭ އުސޫލުތައް ތައާރަފްކޮށް، މިއީ ކޯވިޑް19އަށްފަހު، ދިރިއުޅުމުގެ އާންމު އުސޫލް (ނިއު ނޯރމަލް) ކަމުގައި ހަމަޖައްސާ، ތަންފީޒު ކުރުމަކީ ސަރުކާރުން ނުހަނު ފުރިހަމަޔަށް އަދާކުރަންޖެހޭ ޒިންމާއެކެވެ.

މިއުސޫލުން، ނުހަނު ފަރުވާތެރިކަމާއެކު އަމަލު ނުކުރެވިއްޖެނަމަ، އާންމު ހާލަތަކަށް ދާދިއުން އޭގެ ޒާތުގައި ކާރިސާއަކަށް ވެގެން ހިގައިދާނެއެވެ. މިއީ އެއްވެސް މީހަކު އަލުން ދެކެން ބޭނުންވާނޭ ދުވަހެއް ނޫން ކަމީވެސް ކަށަވަރުވެ ޔަގީންވާ ކަމެކެވެ.