ދުނިޔޭގައި މިހާތަނަށް މަދުން ފެނިފައިވާ ބައްޔެއް ކަމުގައިވާ މަކުނު ވިދުރި ދުނިޔޭގެ ބައެއް ގައުމުތަކުގައި ކަންބޮޑު ވާންޖެހޭފަދަ މިންވަރަކަށް ފެތުރެން ފަށާފައިވަނީ މިއަހަރު ކުރީ ކޮޅުން ފެށިގެންނެވެ. އަދި ވަކީން ޚާއްސަކޮށް، ޔޫރަޕްގެ ބައެއް ގައުމުތަކުގައި، އެއްޖިންސުން ގުޅުން ހިންގާ ފިރިހެނުންގެ މެދުގައި ބަލި ފެތުރެން ފެށުމާއެކު، ޔޫރަޕާއި އެމެރިކާއާއި އަދި އޮސްޓްރޭލިއާގެ ހެލްތު އޮތޯރިޓީތަކުން ވަނީ މިބައްޔާއި ގުޅޭގޮތުން އިތުރު ދިރާސާތައް ހަދާ ތަހުގީގުތައްވެސް ކުރަން ފަށާފައެވެ.

ދުނިޔޭގެ ގިނަ ގައުމުތަކުގެ ސިއްޙީ އިދާރާތަކުގެ ކަންބޮޑުވުމަށް މި ބަލީގެ ހާލަތު އެންމެ ބޮޑަށް އަންނަން ފަށާފައިވަނީ ފާއިތުވެދިޔަ މޭމަހުގެ ތެރޭގައެވެ. މިގޮތުން، ޔޫރަޕްގެ ގައުމުތަކުގެ ތެރެއިން އިނގިރޭސިވލާތް، ސްޕެއިން، ޕޯޗުގަލް، ފްރާންސް، އިޓަލީ، ސުވިޑްންގެ އިތުރުން، ޖާމަނީންވެސް މިއަހަރުގެ މޭމަހާއި ހަމައަށް އައި އިރު މިބަލި ވަނީ ފެނިފައެވެ. އެއަށްފަހު އަރަބި ބައްރުގެ ބައެއް ގައުމުތަކާއި ހަމައަށް މިބަލި ފޯރާފައި ވެއެވެ.

މީގެ ތެރޭގައި ޔުނައިޓެޑް އަރަބި އެމިރޭޓްސްގެ އިތުރުން ސައުދީ އަރަބިއާވެސް ހިމެނެއެވެ. އަދި ސިންގޯޕޯރއިންނާއި، އޭޝިއާގެ ބައެއް ގައުމުތަކުންވެސް މިބަލިވަނީ ފެނިފައެވެ.

މަކުނުވިދުރީގެ ގިނަ ކޭސްތަކެއް ބޭނުން ކޮށްގެން ދާދިފަހުން ހަދާފައިވާ ދިރާސާއަކުން ދައްކާފައިވާ ގޮތުގައި މިބަލި އެންމެ ފުރަތަމަ ފެތުރެން ފަށާފައިވަނީ އެއްޖިންސުން ގުޅުން ހިންގާ މީހުންގެ ފަރާތުން ޔޫރަޕްގައެވެ. އަދި މިހާރު ދުނިޔޭގައި މި ބަލި ޖެހިފައިވާ 16،000 މީހުން އެބަ ތިއްބެވެ.

ފާއިތުވެދިޔަ ހަފްތާތަކުގައި އެމެރިކާގައި މިބަލި ޖެހިފައިވާ މީހުންގެ އަދަދު ވަނީ ވަރަށް ބޮޑުތަނުން އިތުރު ވެފައެވެ. މިގޮތުން ފާއިތުވެދިޔަ ހަފްތާގެ ބުރާސްފަތި ދުވަހާއި ހަމައަށް އެގައުމުގައި 2،593 މީހުންނަށް ވަނީ މިބަލި ޖެހިފައެވެ.

ޑޮކްޓަރުން މިހާރު ވިދާޅުވަމުން ގެންދަވަނީ މަކުނު ވިދުރި ޖެހިފައިވާކަމަށް މިހާރު ފާހަގަކުރެވޭ ގިނަ މީހުންނަކީ ކޮންމެވެސް މިންވަރަކަށް އެއްޖިންސުން ގުޅުން ހިންގާފައިވާ ފިރިހެނުންކަން ފާހަގަ ވެފައި ވާކަމަށެވެ. އަދި މިމީހުންގެ މެދުގައި ބަލި ފެތުރޭ ވަސީލަތެއްކަމުގައި ބެލެވެނީ ޖިންސީ ގުޅުމުން ކަމަށް ބެލެވޭއިރު ބަލި އެންމެ ފުރަތަމަވެސް ފެތުރެން ފަށާކަމަށް ބެލެވެނީ ޖިންސީ ގުނަވަނާއި ފުރަގަސް ފަރާތުންނެވެ.

މަކުނުވިދުރިއަކީ ކޮބާ؟

މަކުނުވިދުރި (މަންކީޕޮކްސް) އަކީ މަންކީޕޮސް ވައިރަހުން ޖެހޭ، ދުނިޔޭގައި ވަރަށް މަދުން ފެނިފައިވާ ބައްޔެކެވެ. މިއީ ހިމަބިހި (ސްމޯލްޕޮކްސް) ބަލި ޖައްސާ ވައިރަހުގެ އާއިލާއަށް ނިސްބަތްވާ ވައިރެހެކެވެ. އަދި މި ވައިރަސް ބެލެވިފައިވަނީ ހިމަބިހި ޖައްސާ ވައިރަހަށްވުރެ ނުރައްކާ ކުޑަ ވައިރަހެއްގެ ގޮތުގައެވެ.

އާންމު ގޮތެއްގައި މެދުތެރޭ އަދި ހުޅަނގު އެފްރިކާގެ ސަރަހައްދުތަކުން ފެންނަ ކަމަށް މިހާތަނަށް ފާހަގަ ކުރެވިފައިވާ މި ވައިރަސް އެންމެ ފުރަތަމަ ފެނިފައިވަނީ 1958 ވަނަ އަހަރު، ކޮށިތަކަށްލާ ބަލަހައްޓަމުންދިޔަ ރާމާ މަކުނުތަކެއްގެ ގައިންނެވެ. އިންސާނަކަށް މިބަލި ޖެހުނުކަން އެންމެ ފުރަތަމަ ފާހަގަ ވެފައިވަނީ 1970ވަނަ އަހަރުއެވެ.

އެއަށްފަހު، އެކި ފަހަރުމަތިން އެފްރިކާގެ 10 ގައުމަކުން މި ބަލި ފެނިފައިވެއެވެ. އެންމެ ފަހުން މަކުނު ވިދުރި އައުޓްބްރޭކެއްގެ ގޮތުގައި (އާންމުންގެ މެދުގައި ފެތިރެގެން ދިއުން) ފެތުރުފައިވަނީ 2017ވަނަ އަހަރުއެވެ. އެފަހަރު 172 މީހުންނަށް މި ބަލި ޖެހުނުކަމަށް ޝައްކުރެވި، މީގެ ތެރެއިން 61 މީހަކަށް މިބަލި ޖެހުނުކަން ޔަގީން ކުރެވިފައި ވެއެވެ. މީގެ ތެރެއިން ހަތަރުބައި ކޮށްފަ ތިން ބައިގެ މީހުންނަކީ އުމުރުން 21 އަހަރާއި 40 އަހަރާ ދެމެދުގެ ފިރިހެނުންނެވެ.

ފާއިތުވެދިޔަ ތަނުގައި އެފްރިކާ ބައްރުގައި ނުހިމެނޭ ގައުމުތަކުން މި ބަލި ފެނިފައވަނީ ވަަރަށްވެސް މަދުންނެވެ. އަދި މިގޮތުން ފެނިފައިވާ ކޭސްތައްވެސް ގުޅިފައި ވަނީ ދަތުރުފަތުރާއި ނުވަތަ އެ ގައުމަކަށް އެތެރެކޮށްފައިވާ ކޮންމެވެސް ޖަނަވާރަކާއެވެ.

ބަލި ޖެހެނީ ކިހިނެ؟

މަކުނު ވިދުރިއަކީ އާންމު ގޮތެއްގައި އެކެއްގެ ހަން އަނެކެއްގެ ހަމުގައި ޖެހިގެން ނުވަތަ ޖަނަވާރެއްގެ ގައިން ނުވަތަ ވައިރަސް ހުރި އެހެން ކޮންމެވެސް އެއްޗަކާ ގައިގޯޅިވެގެން ފެތުރޭ ބައެޔެކެވެ.

މިވައިރަސް ހަށިގަޑުގެ ތެރެއަށް ވަދެގަންނަނީ ގައިގެ ހަމުގައި ކެނޑިފައި ހުންނަ ތަނަކުން ނުވަތަ ނޭވާލާ ނިޒާމު މެދުވެރިކޮށް ނުވަތަ ލޯ، ނޭފަތް ނުވަތަ އަގައިންނެވެ.

އެއް އިންސާނެއްގެ ގައިން އަނެއް އިންސާނެއްގެ ގަޔަށް އާންމު ގޮތެއްގައި ވައިރަސް ވާސިލްވެފައި ހުންނަނީ ނޭވާލާ ނިޒާމު މެދިވެރިކޮށެވެ. އެހެންނަމަވެސް ނޭވާލާ ނިޒާމު މެދުވެރިކޮށް ގައިންގަޔަށް މިވައިރަސް ވަންނަނީ، ގިނަ ވަގުތުތަކެއް ވަންދެން މޫނާ މޫނޫ ދިމާވާގޮތަށް މުއާމަލާތް ކުރަން ތިބެގެންނެވެ.

މިހާތަނަށް ބެލެވިފައިވާ ގޮތުގައި މަނުކުވިދުރި ހިމެނިގެން ދަނީ ޖިންސީ ގުޅުމުން ވާސިލްވާ ބަލީގެ ގިންތީގައެއް ނޫނެވެ. އެހެންނަމަވެސް ޖިންސީ ގުޅުމުން މިބަލި ފެތުރުމުގެ ފުރުސަތު އޮވެއެވެ.

އަލާމާތްތަކަކީ ކޮބާ؟

މަކުނުވިދުރު ޖެހުމާއެކު އެންމެ ފުރަތަމަ ފެންނަ އަލާމާތްތަކުގެ ތެރޭގައި ހިމެނެނީ ހުން އައުމާއި، ބޮލުގައި ރިއްސުމާއި، ގައިގެ މަސްތަކުގައި ރިއްސުމާއި، ތަންތަން ދުޅަވުމާއި އަދި ބުރަކަށީގައި ރިއްސުމެވެ.

މީގެ އިތުރުން ބަލި ޖެހި ހުން އަންނަތާ 3 ވަރަކަށް ދުވަހުގެ ތެރޭގައި ގައިގެ ހަމުގައި ބިހިތައް ނަގާން ފަށައެވެ. ބިހިތައް އެންމެ ފުރަތަމަ ނަގާން ފަށާކަމަށް ބެލެވެނީ މޫނުގައެވެ. އެއަށްފަހު ގައިގެ އެހެން ހިސާބުތަކަށް މި ބިހިތައް ފެތުރިގަނެއެވެ. މީގެ ތެރެގައި ފައިގެ ދަށްފުށާއި ފައިތިލައާއި އަތާއި އަތްތިލަ ހިމެނެއެވެ.

މި ބިހިތަކުގެ ކޮޅު ހިކި، ބިހިތައް ވެއްޓުމުގެ ކުރިން މިބިހިތަކުގައި ވަރަށް ބޮޑަށް ކެހުމުގެ އިތުރުން އެތައް މަރުހަލާއެއް ކަޑައްތު ކުރެއެވެ. މިގޮތުން އުފެދޭ ބަލިމަޑުކަން އަމިއްލައަށް ރަގަޅުވެގެން ދިއުމުގެ ކުރިން ދެ ހަފްތާއައި ހަތަރު ހަފްތާއާ ދެމެދުގެ މުއްދަތަކަށް ދެމިހުރެއެވެ.

ފަރުވާއަކީ ކޮބާ؟

މަކުނު ވިދުރީގެ ގިނަ ކޭސްތަކަކީ އެހާ ހާލަތު ގޯސް ނޫން ކޭސްތަކެކެވެ. އަދި މިބައްޔަށް ދޭނެ ވަކި ޚާއްސަ ފަރުވާއެއް ނުހުރެއެވެ. މިބަލި ޖެހޭ މީހުންނަށް އެންމެ އާންމުކޮށް ދޭ ފަރުވާއަކީ އެހެންމީހުންނާ ވަކިން (އައިސޮލޭޓް ކޮށްފައި) ބޭތިއްބުމެވެ. އަދި މީގެ އިތުރުން ބަލީގެ ހާލަތު ސިއްޙީ އޮފިޝަލުން (ރައްކާތެރިވެ ތިބެ) މެދުވެރިވެ މިނިޓަރ ކުރަމުން ދިއުމެވެ.

އެހެންނަމަވެސް، މިހާތަނަށް ހިމަ ބިއްސާއި ދެކޮޅަށް ދެމުން އަންނަ ވެކްސިން ބެލެވިފައިވަނީ މަކުނުވިދުރި ފެތުރުން ވަރަށް ބޮޑު ކޮންޓްރޯލް ކޮށްދޭ ވެކްސިނެއްގެ ގޮތުގައެވެ. އިނގިރޭސިވިލާތާއި ސެޕެއިން ފަދަ ގައުމުތަކުގައި މިބަލި ފެތުރުން ކޮންޓްރޯލް ކުރުމަށްޓަކާ، ބައްޔަށް ހުށަހެޅިފައިވާ މީހުންނަށް ހިމަބިހީގެ ވެކްސިން ދެމުން އައިސްފައި ވެއެވެ.

މީގެ އިތުރުން ޖާރމަނީގައި، މިހާރު ހުރި، މަކުނުވިދުރީގެ ވެކްސިންގެ ހުރިހާ ޑޯޒެއް ޖަހާ ނިންމުމަށް، އެގައުމުގެ ވެކްސިން އެޑްވަޒަރީ ކޮމިޓީއިން ސަރުކާރަށް ވަނީ އަންގާފައެވެ. އަދި ބޭނުންވާ މިންވަރަށް ވެކްސިންގެ ދެވަނަ ޑޯޒް ލިބުމާއެކު، ދެވަނަ ޑޯޒް ޖެހުމަށް ފެށުމަށް ވަނީ ހަމަޖައްސާފައެވެ.

ޖާމަނީގެ ވެކްސިން އެޑްވައިޒަރީ ކޮމިޓީން މަޝްވަރާ ދީފައިވަނީ، މަކުނުވިދުރިއަށް ހުށަހެޅިފައިވާ ނުވަތަ މި ބަލިޖެހުމުގެ ރިސްކުއޮތް 18 އަހަރުން މަތީގެ މީހުންނަށް، ބަވާރިއަން ނޯޑިކްއިން އުފައްދާފައިވާ ވެކްސިން ދިނުމަށެވެ. ޖާމަނީން ނިންމާފައިވާ ގޮތުގައި އެގައުމުގައި މި ބަލި ޖެހުމުގެ ރިސްކު އެންމެ މަތީ ގިންތިތަކުގައި ހިމެނެނީ އެއް ޖިންސުން ގުޅުން ހިންގާ ފަރާތްތަކާއި، އޭގެ އިތުރުން ގައިންގަޔަށް އަރާ ބަލިތައް ޓެސްޓުކުރާ ލެބޯޓަރީތަކުގައި މަސައްކަތް ކުރާ މީހުންނެވެ.

މިއީ ކިހާ ނުރައްކާތެރި ބައެޔެއް؟

މަނުކުވިދުރި ބައްޔަކީ ބައެއް ހާލަތްތަކުގައި ފުރާނައަށް ނުރައްކާވެދާ ބައްޔެކެވެ. އަދި މި ބަލި ޖެހިގެން ހުޅަނގު އެފްރިކާގެ ގައުމުތަކުގައި މީހުން މަރުވެފައިވެސް އެބަހުއްޓެވެ.

އެހެންނަމަވެސް ސިއްހީ އިދާރާތަކުން މިހާތަނަށް ބުނަމުން އައިސްފައިވަނީ، މި ބަލި ދުނިޔެއަށް ކާރިސާއަކަށް ވެގެން ދިއުމުގެ ފުރުސަތު ކުޑަކަމުގައެވެ. އަދި މި ބައްޔަކީ އާންމުންނަށް ބޮޑު ނުރައްކަލަކަށް ވެގެން ދިއުމުގެ ފުރުސަތު ކުޑަކަމަށް މިހާތަނަށް ދުނިޔޭގެ ސިއްޙީ އިދާރާތަކުން ބުނެފައި ވެއެވެ.

އެހެންނަމަވެސް، މި ހަފްތާގެ ހޮނިހިރު ދުވަހު ދުނިޔޭގެ ސިއްޙަތު ޖަމިއްޔާއިން މިވަނީ މަކުނުވިދުރިއަކީ ދުނިޔެއަށް ކުރިމަތިވެފައިވާ ސިއްޙީ އެމަޖެންސީއެއްގެ ގޮތުގައި ފުރަތަމަފަހަރަށް އިއުލާން ކޮށްފައެވެ. ދުނިޔޭގެ ސިއްހަތު ޖަމިއްޔާއިން އިއްޔެ މިކަން އިއުލާން ކޮށްފައިވަނީ، ފާއިތުވެދިޔަ ހަފްތާގެ ބުރާސްފަތި ދުވަހު، މި ބައްޔާއި ގުޅެގޮތުން އެޖަމްއިއްޔާގެ އިމަޖެންސީ ކޮމިޓީން ބޭއްވި ދެވަނަ ބައްދަލުވުމަށްފަހުއެވެ.

"ދުނިޔޭގައި ފެތުރެމުންދާ މަކުނު ވިދުރި ބައްޔަކީ ބައިނަލްއަގުވާމީ ހެލްތު އިމަރޖެންސީއެއްކަމުގައި ކަނޑައެޅުމަށް އަހަރެން ނިންމައިފިން،" ޑަބްލިއުއެޗްއޯގެ ޑިރެކްޓަރ ޖެނެރަލް ޓެޑްރޮސް އަދަނޮމް ގެބްރެޔެސުސް ވިދާޅުވެފައި ވެއެވެ.

ޓެޑްރޮސް ވިދާޅުވެފައިވާ ގޮތުގައި، މަކުނު ވިދުރިއަކީ ހެލްތު އިމަރޖެންސީއެއްކަމަށް މުޅި ކޮމިޓީ އިއްތިފާގު ވެފައި ވާއިރު، މިއީ ހެލްތު އިމަރޖެންސީއެއްކަމަށް އިއުލާން ކުރުމަށް އޭނާ ނިންމާފައިވަނީ، ދުނިޔޭގައި ފެތުރެމުންދާ ބައްޔަކީ ބައިނަލްއަގުވާމީ ހެލްތު އިމަރޖެންސީއެއްކަމަށް ކަނޑައެޅުމުގައި ފުރިހަމަވާންޖެހޭ 5 ޝަރުތުވެސް ފުރިހަމަ ވުމާއި ގުޅިގެން ކަމުގައެވެ.

ޓެޑްރޮސް ވިދާޅުވެފައިވާ ގޮތުގައި، މަކުނު ވިދުރިއަކީ ހެލްތު އިމަރޖެންސީއެއްކަމުގައި އިއުލާން ކުރިނަމަވެސް، "މިވަގުތަށް މި ބަލި ފެތުރެމުންދަނީ އެއްޖިންސުން ގުޅުން ހިންގާ ފިރިހެނުންގެ މެދުގައްޔާއި، އަދި ވަކީން ޚާއްސަކޮށް އެތައް ބަޔަކާއެކީ ގުޅުންހިންގަމުންދާ މީހުންގެ މެދުގައި" ކަމުގައެވެ. ޓެޑްރޮސް ވިދާޅުވެފައިވާ ގޮތުގައި މީގެ މާނައަކީ، ރަގަޅު ސްޓްރަޓަޖީތައް ބޭނުންކޮށްގެން ބަލި ފެތުރެމުންދާ މީހުންގެ މެދުގައި ބަލި ފެތުރުން ހުއްޓުވިދާނެކަން ކަމުގައެވެ.

ދުނިޔޭގައި ފެތުރެމުންދާ މަކުނު ވިދުރިއާއި ގުޅޭގޮތުން ދުނިޔޭގެ ސިއްހަތު ޖަމިއްޔާގެ އިމަރޖެންސީ ކޮމިޓީން އެންމެ ފުރަތަމަ، ފާއިތުވެދިޔަ ޖޫން މަހުގެ 23ވަނަ ދުވަހު ބައްދަލު ކުރިއިރު، މިބައްޔަކީ ބައިނަލްއަގުވާމީ ހެލްތު އިމަރޖެންސީއެއްކަމަށް އެ ޖަމިއްޔާއިން ނިންމާފައެއް ނުވެއެވެ.

އޭރު ޓޭޑްރޮސް ވިދާޅުވެފައިވަނީ، ބަލީގެ ހާލަތު، "ބައިނަލްއަގުވާމީ ހެލްތު އިމަރޖެންސީއެއްގެ ހާލަތަށް" ނުފެތޭ ކަމަށާއި އެހެންނަމަވެސް ބަލީގެ ނުރައްކާ ބޮޑުވަމުން ދާކަމަށާއި، ޑަބްލިއުއެޗްއޯއިން ހާލަތު ވަރަށް ގާތުން ބަލަމުން ދާކަމުގައެވެ.

ބައިނަލްއަގުވާމީ ހެލްތު އިމަރޖެންސީ ޑަބްލިއުއެޗްއޯއިން ތަރުޖަމާ ކޮށްފައިވަނީ، "އެއީ އާދަޔާއި ޚިލާފް ހާލަތަކަށް ވެފައި، އެއީ ދުނިޔޭގައި ބަލި ފެތުރެމުން ދިއުމުގެ ސަބަބުން ގައުމުތަކުގެ އާންމު ސިއްޙަތައް އޮތް ނުރައްކަލަކަށް ވެފައިވާ ހާލަތެއްގެ" ގޮތުގައެވެ.

ދުނިޔޭގައި މިހާރުވެސް، ޑަބްލިއުއެޗްއޯއިން ބައިނަލްއަގުވާމީ ހެލްތު އިމަރޖެންސީގެ ގޮތުގައި އިތުރު ދެ ބައްޔެއްވަނީ ވަނީ އިއުލާން ކޮށްފައެވެ. އެއީ 2014 އިން ފެށިގެން އިއުލާން ކޮށްފައިވާ ޕޯލިއޯއާއި 2020ގައި އިއުލާން ކޮށްފައިވާ ކޯވިޑް19 އެވެ.